«ترامپ» در مسیر کاهش تنش

استقرار و جایگزینی بمب‌افکن‌ها در جزیره استراتژیک

آمریکا در اواخر مارس ۲۰۲۵ (اوایل فروردین ۱۴۰۴) ۶ فروند بمب‌افکن رادارگریز B-۲ Spirit را از پایگاه نیروی هوایی وایتمن در میسوری به پایگاه استراتژیک دیه‌گو گارسیا در اقیانوس هند منتقل کرد. این انتقال در تاریخ ۲۴ مارس آغاز شد و تا ۲۹ مارس ادامه یافت، به‌طوری‌که تصاویر ماهواره‌ای در ۲۹ مارس نشان‌دهنده حضور چهار فروند از این بمب‌افکن‌ها در این پایگاه بودند.در ادامه، در تاریخ ۷ مه ۲۰۲۵ (۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴)، چهار فروند بمب‌افکن B-۵۲ Stratofortress نیز به این پایگاه اعزام شدند. این بمب‌افکن‌ها در دو گروه دو فروندی در طول روز وارد دیه‌گو گارسیا شدند. تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده در ۸ مه نشان‌دهنده حضور مجموعاً ۱۰ بمب‌افکن آمریکایی در این پایگاه بودند که شامل ۶ فروند B-۲ و چهار فروند B-۵۲ می‌شد.

از نگاه کارشناسان، تصمیم آمریکا برای گسیل داشتن بمب‌افکن‌های مختلف و نیز خارج کردن بمب‌افکن‌های B-۲ از پایگاه دیه‌گو گارسیا و جایگزینی آن‌ها با بمب‌افکن‌های B-۵۲ عمدتاً تحت تأثیر تغییرات چشمگیر در وضعیت امنیتی و سیاسی خاورمیانه صورت گرفته است.اعزام بمب‌افکن‌های B-۲ در شرایطی انجام شد که تنش‌ها میان آمریکا و انصارالله یمن به‌شدت افزایش یافته بود و واشنگتن طی ماه‌های اخیر بارها از این بمب‌افکن‌های رادارگریز برای اجرای عملیات علیه اهداف خود در یمن بهره برد.به عنوان نمونه نیروی هوایی آمریکا در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴ (۲۵ مهر ۱۴۰۳) برای نخستین بار از بمب‌افکن‌های B-۲ Spirit در عملیات علیه انصارالله استفاده کرد؛ در مارس ۲۰۲۵ (اسفند ۱۴۰۳) و همچنین در آوریل ۲۰۲۵ (فروردین ۱۴۰۴)، گزارش‌هایی مبنی بر بهره‌گیری ارتش آمریکا از بمب‌افکن‌های B-۲ از پایگاه دیه‌گو گارسیا علیه تأسیسات زیرزمینی انصارالله انتشار یافت.باوجود این، آمریکای ترامپ اما در عمل راه به جایی نبرد و مقامات و رسانه‌های آمریکا بارها به ناکامی در برابر یمن اذعان کردند تا اینکه کاخ سفید در نهایت راه‌حل را سیاسی و از طریق میز مذاکره و رسیدن به توافق دیپلماتیک با انصارالله یافت. ترامپ هفته گذشته اعلام کرد که توافقی برای توقف بمباران یمن حاصل شده است.همزمان با استقرار بمب‌افکن‌ها در دیه‌گو گارسیا، برخی نیز مدعی شدند که هدف آمریکا، فشار بر ایران و تهدید تهران در زمینه مسائل هسته‌ای است. البته تهران در عمل نشان داده است که همواره برای حل مسائل هسته‌ای و نشان دادن حُسن نیت خود به جهان در زمینه فعالیت‌های صلح آمیز خود، ابایی از حضور پشت میز مذاکرات ندارد؛ همانند مذاکراتی که در دولت اوباما به برجام ختم شد و ترامپ در دولت اول خود (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷) به صورت یکجانبه به آن پشت کرد.اینک با شروع مذاکرات فشرده دیپلماتیک میان ایران و آمریکا که چهار دور سازنده از آن سپری شده‌است، برخی ناظران بر این باورند که ترامپ برای نشان دادن تمایل خود به تنش‌زدایی و نیز ترمیم و ازسرگیری برخی مناسبات، اقدام به جابجایی بمب‌افکن‌ها کرده‌است. در همین ارتباط، روزنامه فرانسوی «صدای شمال» (La Voix du Nord) مدعی شد که خروج این بمب‌افکن‌های راهبردی که قابلیت حمل تسلیحات هسته‌ای آمریکا را دارند، با توجه به پیشرفت مذاکرات ایران و ایالات متحده در عمان اتفاق افتاده است.

پیام‌ها، دلایل پشت پرده و پیامدهای ژئوپلیتیکی جابجایی بمب‌افکن‌ها

از نگاه ناظران، آمریکا با این تصمیم جابجایی بمب‌افکن‌ها تلاش دارد نشان دهد که ترجیحش استفاده از راه‌حل‌های سیاسی و دیپلماتیک به جای تقابل نظامی است. مشاوران ترامپ معتقدند که این پیام به‌طور غیرمستقیم می‌تواند در تسریع مذاکرات هسته‌ای با ایران نیز تأثیرگذار باشد و تهران را برای تعامل مثبت‌تر تشویق کند؛ موضوعی که در قبال انصارالله یمن، حماس و دیگر بازیگران توانمند منطقه نیز صدق می‌کند.از لحاظ فنی، یکی از دلایل اصلی جایگزینی بمب‌افکن‌های B-۲ با B-۵۲، هزینه‌های فوق‌العاده بالای نگهداری این هواپیماهای پیشرفته است. بمب‌افکن‌های B-۲ به‌خاطر برخورداری از فناوری رادارگریز و سیستم‌های بسیار پیچیده الکترونیکی و مکانیکی، به مراقبت و نگهداری بسیار تخصصی و پرهزینه نیاز دارند.

عملیات این بمب‌افکن‌ها مستلزم تأسیسات ویژه‌ای از جمله آشیانه‌هایی با کنترل شدید محیطی و تجهیزات پشتیبانی پیشرفته است که فراهم کردن آن در پایگاهی جزیره‌ای و دورافتاده مانند دیه‌گو گارسیا با هزینه‌های اضافی و دشواری‌های لجستیکی قابل‌توجهی همراه است. همچنین، هر ساعت پرواز این هواپیماها میلیون‌ها دلار هزینه به‌دنبال دارد که با توجه به کاهش تهدیدات فوری در منطقه، توجیه اقتصادی و استراتژیک این حضور را دشوارتر کرده است.در مقابل، بمب‌افکن‌های B-۵۲ که از نظر تکنولوژی ساده‌تر و قدیمی‌تر هستند، هزینه‌های به‌مراتب پایین‌تری دارند. آن‌ها نیازمند زیرساخت‌های بسیار کمتری هستند و از این رو، می‌توانند بدون تحمیل هزینه‌های اضافی، حضور مستمر و مقرون به‌صرفه‌تری را در دیه‌گو گارسیا فراهم کنند. این اقدام به آمریکا اجازه می‌دهد ضمن مدیریت بهتر بودجه نظامی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، توان نظامی و بازدارندگی‌اش را نیز در منطقه همچنان حفظ کند.

بمب‌افکن‌های B-۵۲ برخلاف بمب‌افکن‌های B-۲ در چهار پایگاه در ایالت‌های لوئیزیانا، کالیفرنیا و داکوتای شمالی مستقر هستند. استقرار B-۵۲ در خاورمیانه پیش از این نیز در چند نوبت سابقه داشته است. نوامبر (آبان) سال گذشته، ایالات متحده ۶ فروند از این بمب‌افکن‌های استراتژیک را در پایگاه هوایی العدید قطر مستقر کرد که در آن زمان بسیار مورد توجه قرار گرفت.این جنگ‌افزار علاوه بر قابلیت‌های عملیاتی، به عنوان ابزار تهدید نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مورد خلیج فارس، حضور نظامی اشغالگران خارجی از جمله آمریکا، فرانسه و انگلستان در منطقه به امری متداول تبدیل شده است. قطر مرکز فرماندهی سنتکام و نیروی هوایی آمریکا، کویت مرکز نیروهای زمینی و تفنگداران آمریکایی و بحرین نیز محل استقرار ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده است. حداقل ۵۰ هزار نیروی پیاده آمریکایی و ده‌ها جنگنده و ناوگان در منطقه حضور دارد که زیر نظر و اشراف اطلاعاتی هستند. زمانی که طرف مقابل بخواهد تهدیدی نشان دهد، این ظرفیت را افزایش می‌دهد.

فرجام کلام

جایگزینی بمب‌افکن‌ها نشان‌دهنده تغییر اولویت استراتژیک آمریکا در منطقه است؛ به این معنا که واشنگتن قصد دارد همزمان با کاهش هزینه‌های نظامی، توانایی بازدارندگی و حضور خود در اقیانوس هند و مناطق پیرامونی را حفظ کند. آمریکای ترامپ با حفظ بمب‌افکن‌های B-۵۲ در دیه‌گو گارسیا در صدد است تا به رقبای خود در منطقه هشدار دهد.افزون بر آن، خروج بمب‌افکن‌های رادارگریز B-۲ و جایگزینی آن‌ها با بمب‌افکن‌های قدیمی‌تر B-۵۲ از پایگاه دیه‌گو گارسیا، پیامی مشخص و معنادار به کشورهای منطقه و بازیگران بین‌المللی ارسال می‌کند. این تصمیم نشان می‌دهد که ایالات متحده در حال حاضر به دنبال کاهش سطح تنش و جلوگیری از هرگونه تقابل نظامی احتمالی در خاورمیانه است و دیپلماسی را به عنوان مسیر اصلی حل‌وفصل اختلافات برگزیده است.در سطح گسترده‌تر، این اقدام نشان‌دهنده تمایل دولت آمریکا به توازن مجدد سیاست‌های امنیتی و نظامی خود است. تمرکز کمتر بر خاورمیانه، امکان تقویت حضور نظامی و توجه بیشتر به مناطق دیگری مانند شرق آسیا و اقیانوس آرام را فراهم می‌کند؛ مناطقی که آمریکای ترامپ در آن، رقابت ژئوپلیتیکی فزاینده‌ای با چین به عنوان بزرگترین رقیب بین‌المللی خود دارد.