بادِ تغییر به جنوب شرق وزیده است؛ جایی که دولت چهاردهم می‌خواهد زخم دیرین توسعه‌نیافتگی را مرهم بگذارد. سیستان و بلوچستان دیگر فقط حاشیه نقشه نیست، به اولویت ملی بدل شده و اراده‌ای جمعی شکل گرفته است تا «همه برای سیستان و بلوچستان آستین بالا بزنن و این جنوب شرقی‌ترین استان ایران هم بازیگر توسعه کشور شود.
به گزارش هیچ یک _ می‌گویند پیرمردی در روستای کهیر (کنارک سیستان و بلوچستان) هر غروب، وقتی باد از سمت دریا می‌وزد، فانوسش را بر حصیری کهنه می‌گذارد و زیر لب می‌گوید: باد که بیاد، یعنی خدا یاد ما کرده. این باد در سیستان و بلوچستان فقط طبیعت نیست؛ نشانه است. نشانه‌ای از بقا میان خشکی، فاصله و امید.
در سیستان، باد از شمال می‌وزد، شن را تا دیوارِ خانه‌های زابل می‌کشد و یاد هیرمند را می‌آورد؛ همان‌جا که زمانی تمدن شهر سوخته روی همین خاک نفس می‌کشید. امروز اما همان خاک، روایت زنده یک جدال است میان زمین بی‌رمق و مردمی که هنوز ماندن را انتخاب کرده‌اند.
بلوچستان اما قصه دیگری دارد؛ جنوب که می‌روی، بوی نمک و آفتاب بر پوست می‌نشیند. مردانی با چشمان تیره و پوستی آفتاب سوخته و زنانی که در سکوت، باد را تماشا می کنند، زندگی اینجا با باد عجین شده است.
سال‌هاست توسعه از این سرزمین عبور کرده، بی‌آنکه در دلش جا بگیرد. آب نیست، زمین ترک خورده، اما حوصله مردم عوض نشده؛ هنوز لبخند دارند، حتی وقتی برق قطع است یا بنزین سهمیه‌ای دیر می‌رسد. در همین زمین سخت، مردم روزگار را مثل طوفان می گذرانند اما تن به فراق نمی دهند و با همین روش هم این تمدن باستانی را در همین منطقه حفظ کرده اند، زمینی سرشار از خاطره تاریخ هزاران ساله ایران، مملو از داستان های شیران و شاهنامه.
با این‌همه، در چابهار نسیمی تازه وزیده است. بندر رو به اقیانوس، دروازه‌ای برای نفس کشیدن استان شده؛ مردمش یاد گرفته‌اند امید را نه در وعده‌ها، که در صدای بوق کشتی‌ها پیدا کنند. چابهار می‌تواند همان نقطه‌ای باشد که مرز را از مفهوم حاشیه بیرون بیاورد و به مفهوم آغاز تبدیل کند.
در فرهنگ این خاک، هیچ چیز از بین نمی‌رود. از حماسه‌های رستم و زال در سیستان تا آوازهای لیکو و زهیروک در بلوچستان، هر روایت، تداوم حیات است. مردمی که در دل فقر، هنوز شعر می‌گویند، یعنی هنوز ایمان دارند؛ به خاک، به خورشید، به روزی که نسیم بار دیگر بوی باران بیاورد.
سیستان و بلوچستان، قصه مردمِ آرامی‌ست که با صدای باد زندگی می‌کنند و با خاک می‌نویسند. هنوز سرِ خاک مانده‌اند، چون باور دارند هیچ سرزمینی تا وقتی قصه دارد، فراموش نمی‌شود.
این باور را دولت چهاردهم به نظر دریافته است که به دنبال توسعه اقصی نقاط سیستان و بلوچستان است، از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گرفته تا معاونت مناطق محروم و روستایی و سازمان برنامه و بودجه.
این را می شود از جلسات مختلفی که دارد توی این استان یا پایتخت برای سیستان و بلوچستان برگزار می شود فهمید، دولت آستین همت بالا زده تا این منطقه فراموش شده را به خاطر بیاورد و به مرکز توجه ها تبدیل کند. استاندار سیستان و بلوچستان می گوید: این سیستان نیست که از توسعه عقب مانده، این ایران است که از ظرفیت این منطقه محروم بوده است.
گام اول برای توسعه و سرمایه‌گذاری
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در راستای همین نگاه دولت، پیش قدم شد و با همت یک سازمان مردم نهاد به نام هاسب نشست پر و پیمانی را در ترتیب داد تا مقدمه ای باشد برای تصمیم گیر در جلسه نهایی در خود استان سیستان و بلوچستان، نشستی همه جانبه، خارج از شکل و شمایل جلسه های رایج.
نشست وفاق برای سرمایه‌گذاری و ایرانِ ماهر به میزبانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با حضور احمد میدری وزیر تعاون و حسین‌زاده معاون مناطق محروم و روستایی رئیس‌جمهور و البته مسئولانی از سیستان و بلوچستان در این نشست حضور داشتند.
میدری در این نشست از ضرورتی گفت که سال‌ها در گزارش‌ها و شعارها تکرار شده، اما این‌بار قرار است به عمل نزدیک‌تر شود؛ پیوند توان نهادهای مردمی با ظرفیت دستگاه‌های دولتی. با این باور که اگر این ۲ دست در هم قفل شوند، شریان‌های اقتصادی استان از نو جان می گیرد و جریان می‌یابد و اشتغال به اندازه وسعت زمین‌های تشنه جنوب شرق گسترده می‌شود.
جرقه این گفت‌وگو در نشست‌های صمیمانه با اعضای گروه هاسب زده شد؛ جمعی که تجربه و دلسوزی را در کارنامه دارند و امروز از تحلیلِ محض عبور کرده‌اند تا به برنامه‌ریزی عملی برسند.
پس از مقدمه وزیر کار، جلسه از نشستن صرف و گوش دادن به یک راوی واحد، شکل کارگروهی به خود گرفت، ۷ کارگروه در سالن تلاش وزارت کار، تشکیل شدند تا هر کدام بخشی از توسعه سیستان و بلوچستان را بررسی کنند، از مهارت آموزی گرفته تا کشت گیاهان دارویی، از استخراج و توسعه ظرفیت های معدنی تا گسترش پوشش بیمه ای برای اهالی این سرزمین.
وزیر تعاون از شورای اشتغال وزارتخانه به‌عنوان قلب تپنده این طرح یاد کرد؛ شورایی که حالا قرار است اعضای کلیدی‌اش از شستا و بانک رفاه کارگران گرفته تا بانک توسعه تعاون و سازمان تأمین اجتماعی، به خط مقدم بیایند و نقشه راه توسعه استان را ترسیم کنند.
«باد که بیاد، یعنی خدا یاد ما کرده.»
جلسه سه ساعته در حالی پایان یافت که نمایندگان هر کارگروه، مصوبات را قرائت کردند، نمایندگان مجلس خواستار ورود شرکت ها و هلدینگ های سرمایه گذاری بزرگ برای ایفای نقش خود در حوزه مسئولیت اجتماعی شدند و استاندار هم از محرومیت گفت و از ظرفیت فراموش شده، از گنج پنهان در دل این سرزمین باستانی تا تلاش برای نجات مردمی در اوج محرومیت.
طلای تفتان و وعده توسعه
سروش کیانی، سرپرست معاونت راهبری و نظارت بر شرکت‌های شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین (تاصیکو) در همین نشست بود که در جمع بندی مصوبات اعلام کرد: طرح توسعه‌ی معدن طلای تفتان، می‌تواند از یک معدن محلی فراتر رود و به موتور محرک تحول در کل استان بدل شود.
وی معتقد است که در سیستان و بلوچستان، طلای تفتان تنها محصول استخراج‌شده از دل زمین نیست؛ بلکه نمادی از اشتغال، انرژی پایدار و حیات روستاهای پیرامون خواهد بود.
کیانی خبر داد که شرکت «تاصیکو» در حال نهایی‌سازی طرح هفت خورشیدی با همکاری بنیاد علوی است؛ طرحی که هدف آن تامین انرژی از منابع پاک برای کارخانه و همچنین ایجاد درآمد پایدار برای روستاهای اطراف معدن است.
وی از آغاز مسیر تفاهم‌نامه‌ها در این زمینه خبر داد و بخش دیگری از برنامه‌های توسعه را مربوط به احیای قنوات سنتی منطقه اختصاص دانست، تمام قنواتی که در محدوده فعالیت معدن آسیب دیده یا نیاز به بازسازی دارند، دوباره احیا خواهند شد تا نفس زمین در این ناحیه تازه شود.
کیانی با اشاره به ایده ایجاد کارخانه سیمان سفید در کنار صنایع معدنی استان توضیح داد که این پروژه به‌صورت هم‌افزایی میان دولت، بخش خصوصی و بانک توسعه تعاون در حال پیگیری است و می‌تواند گام بعدی در تحقق عدالت صنعتی در سیستان و بلوچستان باشد.
به گفته سرپرست معاونت راهبری و نظارت بر شرکت‌های تاصیکو، وقتی انرژی، معدن و سرمایه کنار هم قرار گیرند، کوه تفتان فقط یک قله‌ی خاموش نخواهد بود، بلکه نقطه آغاز توسعه‌ای ماندگار برای جنوب شرق است. «باد که بیاد، یعنی خدا یاد ما کرده.»
پیوند خاک تا بازار
محمدامین نیکجو مدیر طرح ملی طاها (طرحی برای اتصال بنگاه‌های خرد به بنگاه‌های کلان اجرا می‌شود) از مدلی سخن گفت که می‌تواند تصویر این مسیر را تغییر دهد سپس با استناد به تجربه طرح‌های ملی پیشین و ظرفیت‌های محلی استان توضیح داد: در حوزه گیاهان دارویی، صنایع شیلات، محصولات سیفی و باغی، ظرفیت‌های پراکنده بسیاری در استان سیستان و بلوچستان داریم؛ اما حلقه میانی‌ای لازم است که همه‌ی این ظرفیت‌ها را مثل دانه‌های تسبیح به هم وصل کند.
در این چارچوب، طرح طاها قرار است به‌عنوان یک نهاد میانی توانمندساز عمل کند؛ نهادی که بتواند همکاری میان دستگاه‌های اجرایی، بخش خصوصی و مردم را تسهیل کند. به گفته نیکجو، اجماع کارگروه بر سر این بود که مدل پیشنهادی، با تشکیل کنسرسیومی از صنایع تبدیلی کشاورزی، به‌صورت ۵۱ درصد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و ۴۹ درصد مشارکت مردم محلی طراحی شود. این ترکیب، هم تضمین‌کننده حضور سرمایه‌گذار بیرونی است و هم زمینه‌ساز مشارکت مستقیم روستاییان در منافع طرح.
نیکجو به مساله الگوی کشت در استان پرداخت؛ جایی که تنها در یک سال گذشته، بیش از یک میلیون تن هندوانه کشت شده است؛ عددی که اگرچه از نظر اقتصادی برای کشاورزان سودآور است، اما به چالش‌های زیست‌محیطی و مصرف آب ختم می شود. نکته ای که در کارگروه مطرح شد که آیا جایگزینی برای این نوع کشت پرآب وجود دارد؟ محصول جدید باید هم از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه باشد و هم سازگار با اقلیم و منابع آب محدود منطقه.
به گفته مدیر طرح ملی طاها، مقرر شد گزارش شناختی و عارضه‌یابی جامع در زمینه محصولات کشاورزی استان سیستان و بلوچستان توسط تیم کارشناسی مستقر در استان تهیه شود تا بر پایه‌ی داده‌های واقعی تصمیم‌گیری گردد.
وعده‌های تازه تامین اجتماعی برای درمان رایگان در سیستان و بلوچستان
مصطفی سالاری، مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی به عنوان یکی از همین کارگروه های تخصصی حضور داشت و در گزارش نشست خود خبر داد: تمام بیمه‌شدگان تامین اجتماعی در سراسر استان می‌توانند به بیمارستان‌های دولتی و دانشگاهی مراجعه و خدمات رایگان دریافت کنند. همچنین مطالبات مراکز درمانی چه دانشگاهی، چه غیردانشگاهی، تا پایان شهریور ظرف دو ماه آینده تسویه‌ی کامل خواهد شد.
این وعده‌ی مستقیم، نوید پایان تعلل‌های دیرینه در پرداخت‌هاست؛ موضوعی که سال‌ها باعث کندی خدمت‌رسانی به بیماران مناطق دورافتاده شده بود که سالاری با بیان همین موضوع اعلام کرد: یکی از برنامه‌های اصلی امسال، احداث مرکز جراحی محدود در چابهار است؛ طرحی که در سال‌های گذشته بارها مطرح شده اما به اجرا نرسیده بود.
شاید تاثیرگذارترین بخش سخنان وی، اشاره به راه‌اندازی مرکز جامع درمان سرطان در استان بود؛ پروژه‌ای مشترک میان خیرین، مؤسسه نیکوکاری کنترل سرطان ایرانیان و سازمان تامین اجتماعی، زیر نظارت وزارت بهداشت. ایده این پروژه، همزمان با افزایش آمار بیماران سراسر کشور، می‌تواند سیستان و بلوچستان را به یکی از مراکز مهم تشخیص و درمان سرطان در جنوب شرق کشور بدل کند.
سالاری از پیشرفت مجموعه‌ای از پروژه‌های درمانگاهی خبر و توضیح داد: درمانگاه‌های زاهدان، کنارک، نیکشهر و سراوان در حال اجرا هستند و با تزریق منابع مالی تازه، تا پایان سال افزایش ظرفیت خواهند داشت.
مدیرعامل تامین اجتماعی به دغدغه عمومی دیگری اشاره کرد که در فضای استان سیستان و بلوچستان همیشه مطرح بوده است: هزینه خدمات درمانی برای بیماران غیربیمه‌ای در مراکز متعلق به تأمین اجتماعی. از همین رو هم گفت: قرار شد دوستان ما با وزارت بهداشت وارد مذاکره شوند. اگر امکان تامین مابه‌التفاوت تعرفه از سوی وزارتخانه وجود داشته باشد، ما حاضریم از طریق تهاتر و خرید راهبردی این هزینه‌ها را پوشش دهیم تا هیچ شهروندی از خدمات درمانی بازنماند.
«باد که بیاد، یعنی خدا یاد ما کرده»
سهم بهزیستی سیستان و بلوچستان از بودجه و عدالت اجتماعی
عباسعلی اویسی مدیرکل بهزیستی این استان هم در این نشست مهم‌ترین اولویت‌های بهزیستی سیستان و بلوچستان را در چهار محور خلاصه کرد: تحصیل دانش‌آموزان تحت حمایت، مسکن مددجویان، تأمین لوازم ضروری و بهداشت و اشتغال.
وی خواستار آن شد که سهم بودجه استانی متناسب با جمعیت مددجویان بهزیستی تعیین شود و تاکید کرد دکتر مهدوی نیز این مطالبه را تایید کرده است.
به گفته‌ی اویسی، در حوزه مسکن مددجویان، منابع بلاعوض ۵۲ درصد رشد داشته اما هنوز کافی نیست و لازم است وزارت راه‌وشهرسازی و اعتبارات ملی در تأمین آورده‌ها مشارکت کنند. در بخش درمان و توان‌بخشی، کمک‌هزینه‌ها ۶۳ درصد رشد داشته ولی به دلیل کمبود زیرساخت‌های درمانی، بیماران ناچارند برای دریافت خدمات به استان‌های دیگر بروند.
مدیرکل بهزیستی استان سیستان و بلوچستان از فعالیت ۳۴ تعاونی زنان سرپرست خانوار و رشد ۳۰ درصدی حمایت از اشتغال مددجویان خبر داد و خواست از اعتبارات ملی برای گسترش آن‌ها استفاده شود.
اویسی با بیان اینکه برنامه ویژه‌ای هم برای تامین تجهیزات برای ۶۰۰ معلول جسمی در سال جاری پیش‌بینی شده است، تأکید کرد: رشد عددی بودجه هرچند امیدوارکننده است، اما تا تحقق عدالت واقعی در مسکن، درمان و اشتغال مددجویان فاصله وجود دارد و باید حمایت‌های ملی و استانی همزمان تقویت شوند.
انرژی خورشیدی با سهامداری اجتماعی
در ادامه تشریح برنامه‌های مصوب برای توسعه سیستان و بلوچستان، محمد حاج علی نماینده صندوق آینده‌ساز از آغاز طراحی نخستین نیروگاه خورشیدی با مشارکت اجتماعی در استان خبر داد و گفت: این پروژه در قالب الگوی سهامداری خانوارهای تحت حمایت نهادهای حمایتی استان اجرا می‌شود و ظرفیت آن ۱۰ مگاوات خواهد بود. به عنوان الگوی اولیه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مردمی در استان تعریف شده است؛ به‌گونه‌ای که مردم بومی، به‌ویژه خانواده‌های کم‌برخوردار، سهام‌داران اصلی درآمد حاصل از تولید برق باشند.
وی افزود: در ترکیب سهام نیروگاه، ۶۰ درصد به خانواده‌های تحت پوشش، ۲۰ درصد به صندوق بازنشستگی آینده‌ساز و ۲۰ درصد به صنایع انرژی استان اختصاص یافته است.
در مرحله نخست، هماهنگی‌های لازم میان استانداری، نماینده وزارت نیرو و بسیج سازندگی برای تعیین مکان مناسب در نزدیکی خطوط شبکه برق انجام می‌شود. همچنین با همکاری معاونت توسعه روستایی ریاست‌جمهوری قرار است بررسی میدانی زمین‌های مناسب ـ از جمله برخی اراضی نظامی که امکان تخصیص آن‌ها وجود دارد ـ صورت گیرد.
حاج‌علی توضیح داد: مدل مالی پروژه با هدف بازده واقعی و قابل لمس برای مشارکت‌کنندگان طراحی شده تا در آینده بتوان آن را در سایر شهرستان‌ها گسترش داد.
نماینده صندوق آینده‌ساز از مذاکره با هلدینگ سرمایه گذاری انرژی برای آغاز مطالعات نیروگاه‌های بادی در نواحی مستعد استان سیستان و بلوچستان خبر داد و گفت: تمام طرح‌های تجدیدپذیر آینده باید در قالب همین کارگروه مشترک استانی و با محوریت مردم اجرایی شود تا انرژی پایدار به یک دارایی مردمی تبدیل گردد.
این خبری بود که باز هم تکرار می کرد: «باد که بیاد، یعنی خدا یاد ما کرده»
تمرکز بر اشتغال محلی با محوریت خورشید، پوشاک و خرما در سیستان و بلوچستان
در نشست توسعه سیستان و بلوچستان، سید مالک حسینی معاون توسعه اشتغال و کارآفرینی وزیر تعاون، از تمرکز برنامه‌های اشتغال استان بر چهار محور اصلی خبر داد: توسعه نیروگاه‌های خورشیدی مردمی، گسترش صنایع پوشاک سبک و سنگین، حمایت از آبزی‌پروری و گلخانه‌های کوچک مقیاس و ایجاد زنجیره‌های ارزش در حوزه خرما و میوه‌های استوایی.
وی توضیح داد: با وجود تولید سالانه ۳۵۰ هزار تن خرما در این استان، ضعف در کیفیت و بسته‌بندی موجب شده بخش زیادی از محصول فاقد ارزش افزوده صادراتی باشد. از همین رو قرار شد مدلی مشابه طرح موفق گیاهان دارویی در پلدختر، برای خرما و میوه‌های استوایی این منطقه پیاده‌سازی شود تا حلقه مفقوده صنایع تبدیلی تکمیل گردد.
به گفته وی، دستگاه‌های اجرایی موظف شده‌اند ظرف ۲ هفته آینده برش شهرستانی پروژه‌ها را ارائه دهند تا مراحل نظارت و تخصیص اعتبارات در شورای اشتغال استان با سرعت بیشتری پیش برود. به همین منظور نیز با محوریت استاندار برای رصد مستمر پیشرفت طرح‌ها جسات منظمی برگزار خواهد شد.
حسینی یکی از چالش‌های کلیدی را نارسایی در جذب اعتبارات بانکی دانست و یادآورشد: وزارتخانه از طریق تعامل با بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور در تلاش است گره‌های تأمین مالی طرح‌ها را باز کند. در بخش مشاغل خانگی، اعتبارات استان سیستان و بلوچستان در سال جاری ۱۱۲ درصد افزایش یافته است؛ اقدامی که می‌تواند سهم چشمگیری در پایداری اشتغال روستایی و زنان کارآفرین داشته باشد.
آموزش مهارت برای ۱۸۰ هزار نفر در سیستان و بلوچستان
غلامحسین محمدی، رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور هم به عنوان رئیس کارگروه آموزشی این نشست اعلام کرد: بر اساس برنامه برش استانی مهارت، مجموعه‌ای مشتمل بر ۴۴ ریزبرنامه آموزشی در حال اجراست که شامل تکمیل، تجهیز و بازسازی مراکز فنی و حرفه‌ای استان است. هزینه اجرای این برنامه حدود ۶۱۵ میلیارد تومان برآورد شده و با مشارکت منابع استانی، مسئولیت‌های اجتماعی بنگاه‌ها و تملک دارایی سرمایه‌ای دولت تامین می‌شود.
به گفته محمدی، هدف نهایی رسیدن به آموزش سالانه ۱۸۰ هزار نفر نیروی فعال معادل ۲۰ درصد جمعیت شاغل استان) است. در حال حاضر ظرفیت آموزشی حدود ۶۰ هزار نفر در سال است که باید با تجهیز مراکز موجود و تکمیل خوابگاه‌ها افزایش یابد. در این برنامه، تاکید شده آموزش‌ها بر اساس آمایش شهرستانی و مزیت‌های نسبی استان مانند معادن، صنایع دستی، انرژی‌های تجدیدپذیر، اقتصاد دریا و گردشگری اجرا شود.
همچنین مقرر شد کنسرسیوم مهارت به‌صورت دائمی در کارگروه مهارت استان فعال شود تا بنگاه‌های اقتصادی ملزم به آموزش و به‌کارگیری نیروهای بومی باشند؛ الگویی که در پتروشیمی نگین چابهار با تربیت و استخدام ۶۵۰ نفر بومی اجرا شده است.
استفاده از ظرفیت طرح همنوا برای افزایش حضور دانش‌آموزان در کارگاه‌های مهارتی مورد تاکید قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که امسال ۳۳ کارگاه جدید برای ۱۷۰۰ دانش‌آموز افتتاح شده است. پیشنهاد تربیت سه هزار تکنسین چندمهارته با همکاری صنایع استان هم تصویب شد تا نیروهای محلی با چهار مهارت تخصصی آماده ورود به بازار کار شوند. «باد که بیاد، یعنی خدا یاد ما کرده»
برنامه‌ای که اکنون برای استان سیستان و بلوچستان در حال شکل گیری است، اولین تلاش واقعی برای بازطراحی توسعه از پایین به بالا قلمداد می شود؛ به نوعی تصحیح تاریخی. چرا که سال‌هاست درباره سیستان و بلوچستان حرف زده می‌شود، اما همواره از بیرون و بدون توجه به ظرفیت های داخلی منطقه برای آن تصمیم گیری می شود.
این نشست نخستین بار بود که افراد و مردم به عنوان عامل توسعه دیده شدند و نه موضوع محرومیت، ظرفیت های محلی مورد توجه قرار گرفته و نه فقط ورود طرح و برنامه بیرونی و رویایی.
مشابه این نشست بر اساس اخبار منتشر شده در سازمان برنامه و بودجه هم برای استان سیستان و بلوچستان برگزار شده است، گویا که همه برای این استان آستین بالا زده اند تا سیستان و بلوچستان را بار دیگر مثل قصه های تاریخی، بر سر زبان ایرانیان بیندازند.
