موضوع جمعیت، مسئله‌ای چند وجهی محسوب می‌شود که در عین حال، سهم بخش‌های مختلف در آن متفاوت است اما اگر بخش‌های مختلف حاکمیت به موقع به وظیفه خود عمل نکرده و اعتماد خانواده‌ها و زوج‌های جوان را جلب و مشکلات اقتصادی آنها را برطرف نکنند، نتیجه‌ای برای افزایش جمعیت حاصل نخواهد شد؛ اتفاقی که در حال حاضر شاهد آن هستیم.
گروه جامعه هیچ یک – بسیاری از کشورها با مشکل جوانی جمعیت مواجه هستند اما سیاست‌های تشویقی مناسبی اتخاذ کرده‌اند و بخشی از این مشکل را نیز با مهاجران جبران می‌کنند. آن‌چه در کشور ما رخ می‌دهد، تصویب قوانینی است که نه تنها باعث آرامش خانواده‌ها و زوج‌های جوان برای فرزندآوری نمی‌شود بلکه آنها را نگران ماجراهای دیگری نیز می‌کند. تسهیلات آموزشی، زایمان، شیرخشک، دارو، پوشک، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، هزینه‌های درمانی و مسائل مختلف باعث نگرانی خانواده‌ها می‌شود و در واقع باید بدانیم که زوج‌های جوان امروز، مانند ۱۰۰ سال پیش نیستند که بدون فکر و آینده نگری، بچه دار شوند. این در حالی‌ست که جمعیت کشور ما رو به افول است و باید برای جوانی جمعیت فکر اساسی کرد.
از طرفی بر جوانی جمعیت تاکید شده و مسئولان پای تریبون‌ها از حمایت‌ها حرف می‌زنند؛ اما چقدر از این حمایت‌ها به مرحله اجرا می‌رسد و چه بار هزینه‌ای برای خانواده‌ها به دنبال خواهد داشت؟ آیا توجه بیشتر به مواردی مانند جان باختن جوانان در حوادث ترافیکی نمی‌تواند مقصود را تا حدی جبران کند؟ آیا همه اهداف جوانی جمعیت از طریق درمان ناباروری تامین می‌شود؟ آیا برنامه‌های حمایتی فقط باید به طرح جوانی جمعیت قرعه‌کشی خودروسازان و مواردی از این دست محدود باشد؟ آیا با این جنس حرکت‌ها و بیلبوردهای شهری می‌توان جوانان را به فرزندآوری ترغیب کرد؟
حوادث ترافیکی همچنان جان جوانان را می‌گیرد
میانگین سنی قربانیان حوادث ترافیکی در کشور ۳۵ سال است و این موضوع نشان می‌دهد که مرگ‌های زودرس را به خوبی کنترل نمی‌کنیم و باید بدانیم که بیش از ۵۰ درصد مرگ‌ها در کشور از همین نوع هستند
میانگین سنی قربانیان حوادث ترافیکی در کشور ۳۵ سال است و این موضوع نشان می‌دهد که مرگ‌های زودرس را به خوبی کنترل نمی‌کنیم و باید بدانیم که بیش از ۵۰ درصد مرگ‌ها در کشور از همین نوع هستند. مرگ زودرس به مرگی می‌گویند که قبل از سن قابل انتظار در هر جامعه‌ای رخ می‌دهد؛ به طور مثال اگر امید به زندگی در بدو تولد در کشور ما ۷۵ سال باشد، هر مرگی که زودتر از ۷۵ سالگی رخ بدهد، مرگ زودرس محسوب می‌شود. در ژاپن که میانگین سنی بالاتری دارد، میزان مرگ‌های زودرس حدود ۱۵ درصد است.
«حمید سوری» استاد اپیدمیولوژی در این زمینه گفت: دو شاخص مرگ و الگوی مرگ باید مورد توجه باشد؛ وقتی یک فرد ۳۵ ساله را در حادثه ترافیکی از دست می‌دهیم، یعنی حدود ۴۰ سال عمر او را از دست داده‌ایم. یک فرد ۳۵ ساله معمولا شخصی است که جامعه روی او سرمایه گذاری کرده، تحصیلات داشته یا مهارتی را آموخته و در نتیجه هزینه مرگ او برای جامعه بالاتر خواهد بود. در این میان یکی از عواملی که باعث می‌شود جمعیت بارور جامعه را از دست بدهیم، همین حوادث ترافیکی است.
نقش وزارت بهداشت در جوانی جمعیت چیست؟
یکی از قابل تامل‌ترین نکات در مسائل مربوط به جوانی جمعیت، انتظاری است که از حوزه سلامت و وزارت بهداشت وجود دارد؛ این‌که بسیاری از نمایندگان مجلس و تصمیم‌گیران گمان می‌کنند که مسیر جوانی جمعیت از حوزه سلامت می‌گذرد و در نتیجه چشم خود را بر واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی می‌بندند.
«حسین کرمانپور» رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره نقش وزارت بهداشت در زمینه جوانی جمعیت به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: وزارت بهداشت در زمینه جوانی جمعیت فقط نقش هشدار دهنده دارد و چون می‌بیند جمعیت رو به سالمندی است، باید هشدار بدهد. در پویش «نه به تصادف» نیز وزارت بهداشت این نقش را بر عهده دارد و باید کاری انجام داد تا تلفات حوادث ترافیکی کاهش پیدا کند. حتی کشورهایی که از لحاظ اقتصادی هم وضعیت بهتری دارند، با مشکل جمعیت دست به گریبان هستند. کشورهایی مثل کره جنوبی و ژاپن هم به شدت در تلاش هستند که وضعیت جمعیت خود را بهتر کنند.
وی ادامه داد: اولین جایگاه وزارت بهداشت در موضوع جمعیت از نظر علمی است زیرا جمعیت در حال پیر شدن است و آسیب‌های آن متوجه مردم خواهد بود. سهم سلامت از تولید ناخالص ملی هر روز بیشتر به سمت درمان بیماران می‌رود. به طور مثال، در سال ۱۳۹۰ بیشتر بیماران در بیمارستان سینا تهران، مصدومان تصادفات و جراحی‌ها بودند اما اکنون متوسط سن افراد بیشتر شده و بیشتر بیماران، به دلیل بیماری‌های قلبی و عروقی و ریوی و سرطان‌ها بستری هستند. این وضعیت باعث اشغال طولانی مدت تخت‌های بیمارستانی شده و در نتیجه خالی شدن تخت‌ها سخت‌تر می‌شود و بیماران دیگر در صف می‌مانند.
سوری نیز در این زمینه اظهار کرد: حدود ۲۰ درصد زوجین به نوعی دچار مشکلات باروری هستند. شاخصی در موضوع جمعیت با عنوان میزان کل باروری وجود دارد که از لحاظ شاخص‌های جمعیتی مهم است و معمولا باید بیش از ۲.۱ باشد. این میزان در کشور ما حدود ۱.۷۳ است. اگر یک مادر به طور متوسط ۲ بارداری داشته باشد، معمولا یکی پسر و یکی دختر است و اگر طول زندگی، یک مادر به جای خود بگذارد، این جمعیت ثابت خواهد بود. این میزان در نیجریه حدود ۶ است. در دهه ۱۹۶۰ میلادی این میزان در کشور ما نیز حدود ۶ بود؛ هرچند در آن زمان، همان طور که تولد بیشتر بود، مرگ و میر هم بیشتر رخ می‌داد ولی به دلیل ارتقای شاخص‌های بهداشتی، به مرور مرگ و میر نوزادان کاهش پیدا کرد.
استاد اپیدمیولوژی افزود: در کشور ما برای سیاست‌های پیشگیری، کنترل، مراقبت و بهداشت، برنامه ریزی نمی‌شود و حتی در زمینه اولویت‌های تحقیقاتی نیز همین طور است و این اولویت‌های تحقیقاتی بر اساس نیازهای جامعه تعیین نمی‌شوند
مسئله جمعیت فقط به یک عامل بستگی ندارد
برخی از نمایندگان مجلس و سیاست گذاران درباره مسئله جمعیت به حوزه سلامت فشار می‌آورند، برخی هم مشکلات اقتصادی را مقصر اصلی می‌دانند و عده‌ای نیز به کاهش ازدواج اشاره می‌کنند؛ ولی واقعیت این است که هیچ کدام از این موارد به تنهایی منجر به افزایش جمعیت نمی‌شود و هر کدام بخشی از بار ماجرا را بر دوش دارند و هر کدام باید به وظایف خود عمل کنند.
«علی رضا رئیسی» معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: تغییرات فرهنگی که ناشی از مسائل گوناگون است نیز بر موضوع جمعیت تاثیر دارد. مسئله جمعیت، خطی نیست و یک سیستم است و این سیستم باید اصلاح شود تا خروجی مشخصی داشته باشیم. تغییراتی که در زمینه مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی رخ داده، باعث شده که فرهنگ جامعه به این سمت برود. این‌که سن ازدواج در حال افزایش است و در آقایان به ۳۰ سال و در خانم‌ها به ۲۶ سال رسیده هم قابل توجه محسوب می‌شود و از نظر فیزیولوژی، شانس فرزندآوری کاهش پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: اگر یک خانم در سن ۳۴ سالگی اولین فرزند را به دنیا بیاورد و بخواهد فرزند دومی داشته باشد، حدود ۴۰ سال خواهد داشت و اگر بعد از آن بخواهد اقدام کند، شانس فرزندآوری او کمتر خواهد شد؛ بنابراین نیاز است که به نظر و سبک زندگی مردم و مسائل اجتماعی توجه کنیم.
معاون وزیر بهداشت اظهار کرد: این‌که بگوییم فقط مسائل اقتصادی باعث شده که جمعیت کاهش پیدا کند، پاسخ خیر است. نمی‌توان فقط یک عامل را موثر دانست. فقط نداشتن پول یا مسکن یا خودرو نمی‌تواند دلیل کاهش جمعیت شود. حتی ازدواج هم به تنهایی باعث افزایش جمعیت نمی‌شود. وقتی ازدواج انجام می‌شود و حتی اگر دو فرزند هم داشته باشند، باز هم کمتر از نرخ جایگزینی ۲.۱ است؛ بنابراین هیچ عاملی به تنهایی موثر نیست.
مسئولان اعتماد خانواده‌ها را جلب کنند
آمارهای جمعیت شناسی کشور نشان دهنده کاهش تولدها است و به طور مثال در سال ۱۴۰۳ برای اولین بار در ۶۰ سال گذشته، تعداد تولدهای کل کشور به کمتر از یک میلیون تولد رسیده و این موضوع نشان می‌دهد که اقداماتی که در سال‌های اخیر انجام شده، نتایج ملموسی نداشته‌اند.
اگر می‌خواهیم سیاست جوانی جمعیت موفق شود، نمی‌توان با مشوق‌های مالی و محدودیت‌های قانونی، این سیاست را به سمت موفقیت پیش برد. مسئولان مربوطه باید به جوانب مختلف این ماجرا توجه و اعتماد خانواده‌ها و زوج‌های جوان را جلب کنند؛ نه این‌که با اقدامات مختلف و ایجاد محدودیت‌ها، خانواده‌ها را مجبور به فرزندآوری کرده و بعد آنها را با کوهی از مشکلات اقتصادی و اجتماعی تنها بگذارند.
