شیرخوارگاه «شبیر»، نخستین شیرخوارگاه ایران، سالهاست میزبان کودکانی با شرایط متفاوت است؛ از کودکانی با سندروم داون و بیماری پروانهای گرفته تا نوزادان نارس و کودکانی که کاملاً سالماند اما از سرپرستی مؤثر خانوادگی محروم ماندهاند. اینجا خانهای موقت است، اما برای بسیاری از این نوزادان و خردسالان، همان نقطهای است که جهانشان از نو شکل میگیرد.
به گزارش هیچ یک زندگی، شیرخوارگاه شبیر، جایی برای نگهداری شبانهروزی کودکانی است که زندگی از همان ابتدای راه، بار سنگینتری روی شانههای کوچکشان گذاشته است. این مرکز در دو طبقه و چهار واحد فعال است؛ ساختاری که امکان مراقبت مداوم و تفکیکشده از نوزادان و کودکان را فراهم کرده و مدیریت آن بر عهده تیمی است که هر روز با حساسترین لحظات زندگی انسانها سروکار دارند.
به گفته زهرا امانآبادی، مدیر شیرخوارگاه شبیر، نگهداری کودکان بهصورت ۲۴ ساعته انجام میشود و همهچیز از بدو ورود کودک، بر اساس یک نظم دقیق پزشکی و مراقبتی پیش میرود؛ نظمی که نخستین ایستگاه آن، «سلامت» است.
اولین مواجهه؛ از درِ ورودی تا قرنطینه
بسیاری از کودکانی که وارد شیرخوارگاه میشوند، پیش از آن از تغذیه مناسب یا درمانهای ضروری محروم بودهاند. به همین دلیل، به محض ورود، کودک به دفتر پرستاری منتقل میشود؛ جایی که وضعیت اولیه سلامت، آثار واکسنهای قبلی، نیازهای درمانی و شرایط جسمی بررسی میشود. پس از آن، پرونده پزشکی کودک شکل میگیرد و بر اساس معاینات پزشک، آزمایشها و مشاورهها، مشخص میشود که کودک در چه وضعیتی قرار دارد.
بخش نخست نگهداری، بخش قرنطینه است؛ بخشی که ورود به آن محدود است و تنها پزشک معالج اجازه حضور دارد. این حساسیت، بخشی از رویکردی است که در شبیر، سلامت را در اولویت مطلق قرار داده است.
اقدامات درمانی و پیشگیرانه
واکسیناسیون: یکی از اتفاقات روزمره و برنامهریزیشده در شیرخوارگاه، واکسیناسیون است. کودکان بر اساس کارت واکسن و تاریخ مقرر، با دقت کامل به مرکز واکسیناسیون مجاور ارجاع داده میشوند تا از تکمیل بودن چرخه ایمنیزایی آنها اطمینان حاصل شود.
مشاورههای فوق تخصصی: در کنار اقدامات پیشگیرانه، ارجاع به مشاورههای فوقتخصصی بخش جداییناپذیر روند درمان است. این نیاز تا حدی است که در طول یک سال، صدها مورد مشاوره تخصصی در حوزههای مختلف برای کودکان ثبت میشود تا هیچ مورد درمانی نادیده گرفته نشود و فرآیند بهبود به شکل جامع دنبال گردد.
هدف جامع و کیفیت زندگی
فراتر از بقا: هدف نهایی این روند درمانی و مراقبتی، فراتر از صرف «زنده نگهداشتن» کودک است. تمرکز بر این است که کودک به نقطهای برسد که شرایطی کاملاً مشابه با کودکان یک خانواده معمولی را تجربه کند و شایسته زندگی با کیفیت باشد.
مراقبت مستمر: دستیابی به این هدف از طریق برنامهریزی دقیق برای مراقبت مستمر محقق میشود؛ از جمله فراهم آوردن تغذیه مناسب و کافی، تضمین خواب منظم و همچنین ارائه مراقبتهایی که به مرور زمان، آثار عمیق محرومیتهای اولیه را کمرنگ و خنثی کند.
کارت هویت؛ روایت رشد یک کودک
برای هر کودک، کارت هویتی تعریف شده که تاریخ تولد، تاریخ پذیرش، قد، وزن و دور سر در آن ثبت میشود. وزنگیری هر ۱۵ روز یکبار انجام میشود و نوع شیر خشک نیز با توجه به شرایط کودک، بهویژه در موارد حساسیت، مشخص میشود. این ثبت مداوم، بخشی از پایش رشد کودک است؛ رشدی که فقط جسمی نیست.
در شیرخوارگاه شبیر، شیردهی هرگز در تخت انجام نمیشود. هر کودک هنگام شیر خوردن در آغوش گرفته میشود؛ تماس چشمی برقرار میشود و با صدا زدن نام کودک، ارتباط عاطفی شکل میگیرد. کمبود نیروی انسانی، یکی از چالشهای همیشگی این مسیر است و به همین دلیل، جذب نیروهای داوطلب با سازوکارهای دقیق اداری و بهداشتی انجام میشود؛ مسیری که زمانبر است اما برای حفظ امنیت کودکان ضروری تلقی میشود.
مراقبت از خود، ضرورت کار با کودکان آسیبپذیر
کار با کودکانی که بیسرپرست یا بدسرپرست هستند، فشار روانی بالایی دارد. هم روانشناسان و هم مدیران مرکز بر این نکته تأکید دارند که کسی که با کودکان کار میکند، باید مهارت «خودمراقبتی» داشته باشد؛ توان کنترل خشم، مدیریت فرسودگی و حفظ رفتار آگاهانه. زیرا کوچکترین لغزش، میتواند به آسیب کودک منجر شود.
فاطمه احمدپور، روانشناس کودک فعال در شیرخوارگاه شبیر، از نقش بازیدرمانی و کاردرمانی میگوید؛ از کودکانی که مشکل توجه و تمرکز دارند یا دچار اضطراب جداییاند و با مداخله زودهنگام، بهبود پیدا میکنند. او معتقد است مغز کودک، مانند ماهیچهای در حال رشد است و هرچه زودتر روی آن کار شود، مشکلات آینده کمتر خواهد بود.
الگویی برای یک شیرخوارگاه مدرن
به گفته مهدی کرباسیان، عضو هیات امنای شیرخوارگاه، از ابتدا هدف این بوده که شبیر بر اساس الگوی یک شیرخوارگاه مدرن و بینالمللی ساخته و تجهیز شود. برای این کار، از تجربیات کشورهای اروپایی استفاده شده، مستندات تصویری تهیه شده و تیمهای کارشناسی سازمان بهزیستی در طراحی و اجرا نقش داشتهاند.
محمدرضا کارگری، قائممقام مجمع خیرین کشور، این مجموعه را استانداردترین و زیباترین شیرخوارگاه کشور میداند؛ پروژهای خیرساز که بهعنوان بزرگترین پروژه بهزیستی پس از انقلاب شناخته میشود.
سیاستگذاری و اولویت بازگشت به خانواده زیستی
اولویت اصلی: سیاست بنیادی سازمان بهزیستی بر این اصل استوار است که مراقبت از کودک باید در محیط خانه و خانواده صورت پذیرد. از این رو، در مراکز شبانهروزی مانند شبیر، تمام تلاش و تمرکز بر این است که کودک، در صورت فراهم بودن شرایط مناسب، به خانواده زیستی و اصلی خود بازگردانده شود.
حمایت از خانواده زیستی: در مواردی که خانواده نیازمند حمایتهای ساختاری و اجتماعی است، این حمایتها به طور فعالانه پیگیری میشود تا موانع موجود برطرف گردد. این اقدامات شامل برقراری ارتباط با کمپهای ترک اعتیاد برای بهبود والدین، و نیز بررسی دقیق شرایط و صلاحیت مادربزرگ، پدربزرگ یا سایر بستگان برای پذیرش مسئولیت مراقبت از کودک است.
مسیرهای جایگزین و تسریع فرآیند واگذاری
مسیر فرزندخواندگی: اگر بازگشت به خانواده زیستی به دلایل گوناگون مقدور نباشد، مسیر فرزندخواندگی به عنوان جایگزین فعال میشود. همزمان با ادامه رسیدگیهای پزشکی و اجتماعی، کمیتههای تخصصی مسئول بررسی و معرفی خانوادههای متقاضی هستند تا فرآیند واگذاری به سرعت پیش برود.
تأکید بر تسریع: تأکید اساسی سازمان بر این است که کودک، حتی یک روز بیشتر از میزان ضرورت، در سازمان تحت مراقبت نماند. این تسریع در روند واگذاری، با هدف تضمین این امر صورت میگیرد که کودک هرچه سریعتر وارد محیط پایدار و دائمی خانواده شود.
رفع موانع پزشکی: یکی از عوامل کلیدی در تسهیل واگذاری، حل و فصل پروندههای پزشکی پیچیده است. برخی از کودکان با نیاز به آزمایشهای حساس ویروسشناسی وارد شیرخوارگاه میشوند. انجام کامل تستها، پیگیری درمان و رسیدن به نتیجه منفی، نقطهای بسیار امیدبخش است که عملاً مسیر قانونی واگذاری کودک به خانواده متقاضی یا بستگان را هموار میسازد.
مشارکت مردمی؛ ستون ادامه راه
شرایط اقتصادی کشور، محدودیتهای بودجهای و گستردگی نیازهای درمانی کودکان، واقعیتی است که ادامه مسیر شیرخوارگاه شبیر را بیش از هر چیز به همراهی مردم گره زده است. هزینه نگهداری کودکان، از شیر خشک و پوشک گرفته تا درمانهای تخصصی، بسیار بالاست؛ بهویژه تا زمانی که کودک شناسنامه دریافت کند و هزینهها بهصورت آزاد محاسبه میشود. به همین دلیل، مشارکتهای مردمی نقش حیاتی در ادامه فعالیت شیرخوارگاه دارد.
به باور مسئولان و خیرین همراه این مجموعه، راه عبور از محدودیتها، اتکا به مردم است؛ مردمی که اگر به فرزندان خود میرسند، میتوانند سهمی هرچند کوچک در سرنوشت این کودکان داشته باشند.
شیرخوارگاه شبیر، فقط یک ساختمان نیست؛ جایی است که عشق به خدمت، هر روز از دیروز پررنگتر میشود. جایی که کار کردن با کودکان، علاوه بر خستگی، معنا میآفریند و امید را زنده نگه میدارد. آنچه باقی میماند، نه افراد، که اثر نیکی است که در زندگی کودکانی کوچک اما آیندهدار نقش میبندد.
