دربی ۱۰۴
یک بازی فوتبال فراتر از آنچه تصور میکنید
جام تهران / این مسابقه تاریخی، همیشه جلوهای ویژه داشت، اما طی یک سال اخیر بخش پررنگی از وجه تاریخی بودنش زیر سؤال رفته است. دلیل اصلی آن فقدان ورزشگاهی مناسب در تهران برای میزبانی از چنین رویداد بزرگی است. بخش اعظم شکوه و عظمت دربی، حضور انبوه تماشاگران و تقابل مستقیم آنها با یکدیگر بود، در مسابقهای که در نهایت سالی دو بار برگزار میشد. پیشتر میدانستیم حتی اگر هر دو تیم در اوج نباشند، ورزشگاه آزادی پر خواهد شد و بالاخره روز فوتبال فرا میرسد، اما امروز چه مانده جز حساسیتهای جدول و تنشهای مجازی؟
امروز اما، دربی را ۲۸۰ کیلومتر آنطرفتر از تهران برگزار میکنیم. اینکه دیگر همه تماشاگران مرد نیستند و بخشی از شعارهای زشت کاهش یافته، عالی است، اما ابهت و شکوه دربی تا حد زیادی از بین رفته است، زیرا فقط برای ۸۶۰۰ نفر بلیت فروخته میشود و حتی اگر سه تا چهار هزار نفر بدون بلیت وارد شوند، نهایتاً دربیای ۱۲ هزار نفری خواهیم داشت؛ یعنی یک دهم آن روز خاطرهانگیز سال ۱۳۶۲ در ورزشگاه آزادی.
حال و هوای دربی دیگر آن شور گذشته را ندارد، اما این امید وجود دارد که در مستطیل سبز فوتبالی در حد و سطح تیمهای برتر ایران ببینیم. تیمهایی که فصل را خوب آغاز نکردند اما پیشرفت کردهاند، فوتبالی تاکتیکی، جسور و تهاجمی ارائه خواهند کرد. مربیان خارجی هر دو تیم، ساپینتو و اوسمار، با تجربه دربیهای گذشته، حضور دارند و میتوان روی شجاعت و جسارت فنی آنها حساب ویژهای باز کرد، هرچند هراس از نباختن نیز ممکن است بازی ریسکی آنها را محدود کند.
دربی جمعه، جدال تیمهای اول و دوم جدول هم هست؛ غیبت احتمالی برخی بازیکنان مانند منیر الحدادی و مهران احمدی در استقلال و نبود باکیچ و شاید بیفوما در پرسپولیس، شرایط را پیچیدهتر میکند. با این حال، پیروزی هر تیم نه تنها گام بزرگی برای قهرمانی نیمفصل خواهد بود، بلکه حتی با حضور ۱۰ تا ۱۲ هزار تماشاگر، باز هم رسانهها را به مدت یک هفته مشغول و فضای مجازی را پر از کریخوانی خواهد کرد.
رکوردداران شکستناپذیری در دربیهای جهان
از کومان و هیرو تا عالیشاه
در دنیای پرشور و هیجان فوتبال، دربیها همواره نمادی از رقابتهای محلی و تعصبات بیپایان بودهاند.
در این میان، یافتن بازیکنانی که برای مدت طولانی در دربیها شکست را تجربه نکرده باشند، امری نادر و قابل توجه است.
بررسی آمار تاریخی نشان میدهد که رونالد کومان (PSV آیندهوون) و فرناندو هیرو (رئال مادرید) با ۲۰ بازی متوالی بدون شکست، رکوردداران مطلق در این زمینه به شمار میروند اما شاید نامی از ایران این شانس را داشته باشد تا به آنها برسد و این نام کسی نیست جز امید عالیشاه کاپیتان سرخپوشان با رکورد 17 بازی بدون شکست در دربی تهران!
رونالد کومان، مدافع- هافبک افسانهای هلندی، در دهه ۱۹۸۰ در ترکیب PSV، سلطهای بیرقیب بر دربی آیندهوون داشت. او از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۸ در ۲۰ دربی پیاپی (شامل لیگ و جامها) بدون شکست ماند و با ترکیبی از پیروزیها و تساویها، PSV را به یکی از قدرتمندترین تیمهای هلند تبدیل کرد. کومان علاوه بر استحکام دفاعی، با به ثمر رساندن بیش از ۲۰ گل در دربیها، نقش مهمی در خط حمله تیمش ایفا کرد.
این رکورد بخشی از دوران طلایی PSV بود که شامل قهرمانیهای اروپایی نیز میشود.
فرناندو هیرو، کاپیتان و قلب دفاعی رئال مادرید در دهه ۱۹۹۰، از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۸، ۲۰ بازی بدون شکست را در دربی مادرید تجربه کرد.
عملکرد او شامل ۱۴ پیروزی و ۶ تساوی بود و رئال مادرید را به «سلاطین مادرید» تبدیل کرد. هیرو بعدها به عنوان مربی نیز به دربیها بازگشت، اما رکورد او به عنوان بازیکن همچنان دستنیافتنی باقی مانده است.
پیتر اشمایکل هم در دربی منچستر با یونایتدیها رکورد ۱۱ دربی بدون باخت را به نام خود ثبت کرد و تا زمانی که یاغی نشده بوده، این رکورد در انحصار خودش بود.
این رکوردها از سال ۲۰۰۳ (بر اساس گزارشهای گاردین) ثبت شدهاند و تا سال ۲۰۲۵، هیچ بازیکنی موفق به شکستن آنها نشده است.
در همین حال، در ایران، امید عالیشاه کاپیتان تیم پرسپولیس، با ۱۷ بازی بدون شکست در دربی تهران، رکورددار است. او که در هیچ یک از ۱۷ مسابقهای که به میدان رفته، طعم شکست را نچشیده است، رکورد احمدرضا عابدزاده (۱۳ بازی) را پشت سر گذاشته است.
عالیشاه همچنین با به ثمر رساندن ۲ گل از ۳ گل خود در دربیها در ماه آذر، جایگاه ویژهای در این مسابقات دارد. گل نخست او در دربی ۲ آذر ۱۳۹۳ به سریال ۴ دربی مساوی و بدون گل پایان داد و آخرین گل او نیز در دربی ۲۳ آذر ۱۴۰۲ به ثمر رسید. این آمارها، امید عالیشاه را به چهرهای شاخص در دربی پیش رو تبدیل میکند.
لذت از شهرآورد خواسته جامعه از فوتبال
دکتر مجید خاتونی
رئیس انجمن جامعه، ورزش و فرهنگ
شهرآورد پرسپولیس – استقلال، از پرتماشاگرترین و پربینندهترین رویدادهای ورزشی کشور به شمار میرود. فارغ از ویژگیهای ذاتی ورزش فوتبال در این دیدار، این رقابت به صورت ویژه و برجستهای مورد توجه طرفداران، ذینفعان فوتبال و گروههای مختلف اجتماعی قرار میگیرد.
شهرآورد تهران، به پشتوانه پیشینه، حساسیت و محبوبیت خود، به زبان گفتوگوی ایرانیان تبدیل شده و بخش قابل توجهی از جامعه را به دو رنگ آبی و قرمز تقسیم کرده است. این رویداد از طریق فرآیند هویتسازی اجتماعی (ما و آنها)، تمایز و تشخص ایجاد میکند و همچون چسبی اجتماعی، گروهها، اقوام، نسلها و حتی جناحهای سیاسی را مجذوب خود میسازد. با وجود کمتوجهی به ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی این رویداد، شهرآورد هنوز نمادی از علاقهمندی به ورزش و شور و اشتیاق عمومی است.
از سوی دیگر، شهرآورد تهران جایگاهی ویژه در حافظه جمعی ایرانیان دارد و نسلهای مختلف با نتایج و حواشی آن خاطرهسازی کردهاند. بر اساس اهمیت این موضوع، هدف از رویارویی دو باشگاه پرمخاطب پایتخت نباید صرفاً محدود به کسب سه امتیاز فنی و نمایش داخل ورزشگاه باشد؛ بلکه اهمیت واقعی در حفظ و صیانت از شهرآورد تهران بهعنوان یک سرمایه ملی است، تا علاوه بر کیفیت فنی، جنبههای فرهنگی و اجتماعی آن نیز به منظور شادیآفرینی و امیدبخشی مورد توجه جدی قرار گیرد.
برگزاری شهرآورد در ورزشگاهی با حضور کمتر از ۱۰ هزار تماشاگر، نشانه ضعف مدیریت و غفلت از کارکردهای چندگانه این رویداد بزرگ ملی است. مدیریت روانی تیمها و کنترل فضای پیرامون مسابقه، از مهمترین وظایف مدیران تیمها و سرمربیان به شمار میرود.
حفظ تمرکز، پرهیز از رفتارهای هیجانی و خشونتآمیز، علاوه بر تأثیر بر مسائل فنی، به آرامش طرفداران نیز کمک میکند و این رویداد نیازمند مهارت مدیریت رفتار است؛ چرا که رفتار ورزشکاران، با انعکاس گسترده رسانهای، به بخشهایی از جامعه سرایت میکند.
دوری از حواشی، پرهیز از اظهارات تند و اجتناب از اتهامات متقابل، از جمله وظایف تیمها و تمام اعضای آنهاست و باید بهطور مستمر توصیه و تأکید شود.
توجه به تمامی ابعاد فنی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی شهرآورد، میتواند لذت فوتبال را به جامعه ایرانی هدیه دهد. در واقع، هنر بهرهوری از شهرآورد باید آن را به جشن فوتبال تبدیل کند و نه میدانی برای جنگ هیجانات کاذب و حواشی زائد.
هیجان دربی و هنرمندان
دربی پایتخت جایی است که زمین فوتبال مثل پرده سینما، صحنه نمایش همه احساسها میشود. در این لحظات، قلبها تند میتپد، نگاهها تیز میشود و هر پاس و هر گل، قصهای کوچک اما پرهیجان را روایت میکند. این هیجان، نه تنها تماشاگر معمولی، که اهالی سینما را هم اسیر خود میکند؛جایی که بازیگران با پوشیدن پیراهن تیم محبوبشان و انتشار عکس در اینستاگرام، نقش خود را در این قصه عاشقانه و پر از کری، پررنگتر میکنند.
کامبیز دیرباز، پرسپولیسی دوآتیشه، پیش از هر دربی، با پیامکهای آتشین و شوخطبعانهاش، رفقای استقلالیاش را به چالش میکشد.
اما وقتی سرخها مغلوب میشوند، تلفنهای دوستانش از یادش میرود و سکوت، جایگزین کلکل میشود. در نقطه مقابل، بهرام رادان، با شور و حرارت یک استقلالی واقعی، هر بار که صحبت از دربی میشود، با سینهای چاک و صدایی پرهیجان، عشقش را به تیم محبوبش اعلام میکند.
در میان پرسپولیسیها، نامهایی مانند مسعود کیمیایی، کارگردان بزرگ و افسانهای سینمای ایران، پژمان بازغی، کامبیز دیرباز، محمدرضا گلزار، رضا شفیعیجم، رامبد جوان، الناز شاکردوست، محمدرضا شریفینیا، شهاب حسینی، حامد بهداد، پیمان قاسمخانی، لیلا اوتادی، بهنوش بختیاری، احسان علیخانی، رضا رشیدپور و حامد زمانی، چون ستارههایی در پردهای سرخ میدرخشند و هر یک، روایتگر شور و هیجان سرخِ پرسپولیس هستند.
اما در آن سوی میدان، استقلالیها هم پرشور و بیباکاند؛پانتهآ بهرام، نوید محمدزاده، حمید گودرزی، پیمان معادی، محمد اصفهانی، شیلا خداداد، خشایاراعتمادی، اکبر عبدی، علی اصحابی، یوسف تیموری، رضا یزدانی، لاله اسکندری، بهرام رادان، جواد رضویان و پوریا پورسرخ، هر کدام با قلبی پرشور و روحی عاشق، رنگ آبی استقلال را در صحنهای پرتنش و نفسگیر به تصویر میکشند.
فوتبال، حتی برای این ستارههای سینما، یک نمایش واقعی است؛ پر از هیجان، دلهره و انتظار.
آنها هم عاشقاند، هم دلشکسته، هم امیدوار و هم مشتاق؛ درست مثل میلیونها هوادار معمولی که شب دربی، مقابل صفحه تلویزیون یا در ورزشگاه، نفسهایشان حبس شده و قلبهایشان پر از اشتیاق است.
1 – نخستین دربی پایتخت
دو تیم پرسپولیس و استقلال برای اولین بار در ۱۶ فروردین ۱۳۴۷ در یک بازی دوستانه به میدان رفتند که با تساوی بدون گل به پایان رسید. تاکنون این دو تیم ۱۰۵ بار با هم رقابت کردهاند و دیدار پیشرو دربی 106 آنها خواهد بود.
2- سبقت پرسپولیس از استقلال
در مجموع ۱۰۵ دیدار پرسپولیس و استقلال، سهم پرسپولیس ۲۹ برد و سهم استقلال ۲۶ برد و ۵۰ بازی با تساوی به پایان رسیده است. سه دیدار این دو تیم در جام حذفی (دربیهای ۳۱، ۹۳ و ۹۶) به ضربات پنالتی کشیده شد که استقلال دو بار و پرسپولیس یک بار پیروز شدند. در این بازیها ۱۹۹ گل به ثمر رسیده که ۱۰۴ گل سهم سرخپوشان و ۹۵ گل سهم آبیپوشان بوده است و ۱۱۶ بازیکن مختلف موفق به گلزنی شدهاند.
3- وطنخواه؛ اولین اخراجی
رضا وطنخواه، بازیکن پیشین تیم پرسپولیس و از مربیان سابق این تیم، اولین بازیکنی است که در تاریخ دربی پایتخت از زمین اخراج شد. این اتفاق در زمان حضور او به عنوان بازیکن رخ داد و سهمی تاریخی در خاطرات دربی برای وطنخواه رقم زد.
4- صالحی؛ رکورددار قضاوت
رکورد بیشترین قضاوت دربی پایتخت در اختیار محمد صالحی است؛ داوری که تاکنون پنج بار سوت این دیدار حساس و همیشه پرتنش را در دست داشته و نامش را به عنوان باتجربهترین داور در تاریخ این رقابت ثبت کرده است. صالحی سال 1396 در سن 81 سالگی درگذشت.
5- داوران سرشناس
تاکنون چندین داور خارجی صاحب نام، دربی تهران را قضاوت کردهاند. سه داور با سابقه قضاوت در فینالهای جام جهانی شامل توفیق بهرامف(۱۹۶۶)، جک تیلور(۱۹۷۴) و ساندرو پول(۱۹۹۴)، در دهههای مختلف برای قضاوت دربیهای تهران به ایران آمدند. از دیگر داوران برجسته میتوان به محمد فنایی، دکتر مارکوس مرک (آلمان) و روبرتو روزتی (ایتالیا) اشاره کرد.
6- امیرحسین جابریزاده؛ اولین گلزن
در روز یکشنبه ۲۷ مرداد ۱۳۴۷ و در ورزشگاه امجدیه (شهید شیرودی فعلی)، امیرحسین جابریزاده برای اولین بار در دربی تهران به میدان رفت و در دقیقه ۶۷ موفق به گلزنی شد. این گل باعث شد نام جابریزاده به عنوان اولین گلزن دربی در تاریخ فوتبال ایران ثبت شود. در دقیقه ۸۴ همان بازی «حسین همیشه جوان» هافبک سرخ پوشان از روی نقطه پنالتی دروازه آبیها را باز کرد تا اولین بازیکن پرسپولیس شود که در اولین تجربه حضورش در این مسابقات گلزنی کرده باشد.
7- عزیز اصلی؛ مرد جنجالی
در میان حاشیههای بیتکرار دربی پایتخت، نام عزیز اصلی بیش از همه به چشم میآید؛ دروازهبان سالهای دور پرسپولیس که تنها بازیکن تاریخ این رقابت است که دو بار به داور سیلی زد؛ ابتدا در سال ۴۸ به ابوالقاسم حاجابوالحسن و یک سال بعد به ارشد برازنده.
8- خوردبین؛ مرد رکورددار
محمود خوردبین، سرپرست تیم فوتبال پرسپولیس، با ۴۸ حضور در دربی پایتخت، همچنان با سابقهترین فرد در میان سرخابیها ست. او این تجربه را هم به عنوان بازیکن و هم به عنوان سرپرست تیم کسب کرده است. پس از خوردبین، علی پروین با ۴۴ حضور در دربی، در رده دوم قرار دارد.
ناجیان خارجی سرخابی
در طول تاریخ دربیها، گلزنان خارجی همیشه حضورشان محدود بوده، اما هر یک از گلهایشان جایگاهی ویژه در خاطره هواداران و دفتر تاریخ مسابقه پیدا کرده است. بازیکنان خارجی پرسپولیس، همچون ایمون زاید با هتتریک بهیادماندنی خود، عیسی ترائوره، بشار رسن و جری بنگستون، توانستهاند با گلهایشان تأثیر مستقیم و ملموسی بر نتیجه و روند بازی داشته باشند و لحظاتی فراموشنشدنی رقم بزنند.
در سوی دیگر میدان، بازیکنان خارجی استقلال نیز حضور پررنگی داشتهاند. رودی ژستد و کوین یامگا نمونههایی از کسانی هستند که با گلهای خود نشان دادهاند حضور بازیکنان خارجی میتواند در لحظات حساس و تعیینکننده، نقشآفرینی برجستهای داشته باشد و مسیر بازی را دگرگون کند.
بهطور کلی، گلزنان خارجی در دربی تهران، هرچند تعدادشان محدود است، اما ارزش فنی و تأثیرگذاری آنها بر روند بازی و تاریخ این مسابقه غیرقابل انکار است. حضور آنها، نمونهای روشن از تأثیر بازیکنان با تجربه بینالمللی در حساسترین بازیهای لیگ ایران به شمار میرود و یادآور این حقیقت است که فوتبال، مرز نمیشناسد.
جوانترین گلزن
در دنیای پرهیجان دربی تهران، ماجرای رکوردها همیشه داغ بوده و یکی از پراسترسترین بحثها، جوانترین گلزن تاریخ دربی است. تا اردیبهشت ۱۳۹۴، رسانهها از مهدی مهدویکیا یاد میکردند؛ مردی که در ۱۹ سال و ۱۱ ماه و ۱۸ روزگیاش، دروازه حریف را باز کرده بود. با گلزنی علی علیپور، مهاجم جوان پرسپولیس که در دربی هشتادم و دقیقه ۶۵ گل زد، خیلیها تأکید کردند علیپور رکورد مهدویکیا را شکست.
اما بررسیها نشان میدهد این رکورد، نه متعلق به مهدویکیاست، نه علیپور؛ بلکه در اختیار یکی از ستارههای افسانهای فوتبال ایران است: حسن روشن. در خرداد ۱۳۵۳، روشن در دربی چهاردهم و در دقیقه ۸۸ با یک ضربه استادانه دروازه پرسپولیس را گشود. وقتی سن او را در آن روز حساب میکنیم، روشن تنها ۱۸ سال و ۱۱ ماه و ۲۳ روز داشت؛ یعنی هفت ماه جوانتر از علیپور و یک سال زودتر از مهدویکیا. روشن، متولد ۱۲ خرداد ۱۳۳۴، در آن زمان نوجوانی پرهیجان و پرجنب و جوش بود که نامش را برای همیشه در تاریخ شهرآورد جاودانه کرد.
بر این اساس، رتبهبندی جوانترین گلزنان دربی به این شکل است:
حسن روشن – ۱۸ سال و ۱۱ ماه
علی علیپور – ۱۹ سال و ۵ ماه
مهدی مهدویکیا – ۱۹ سال و ۱۱ ماه
