انجمن آمریکایی بانک خون و درمان‌های زیستی (AABB) در مصاحبه‌ای اختصاصی با دکتر مریم اسدی، متخصص پزشکی مولکولی و دانشمند بازساختی ایرانی، به بررسی پیشرفت‌های نوین پزشکی انتقال خون، سلول‌درمانی و ژن‌درمانی در خاورمیانه پرداخته است. دکتر اسدی در این مصاحبه ضمن تاکید بر نقش پیشرو ایران در پیوند مغز استخوان و درمان‌های نوین، به چالش‌ها، موفقیت‌ها و چشم‌انداز دسترسی گسترده به این درمان‌ها در منطقه اشاره کرده است.
به گزارش هیچ یک _ انجمن آمریکایی بانک خون و درمان‌های زیستی (AABB) با دکتر مریم اسدی، متخصص پزشکی مولکولی و دانشمند پزشکی بازساختی ایرانی از جهاد دانشگاهی فارس، مصاحبه‌ای اختصاصی انجام داده است. این مصاحبه در مقاله‌ای با عنوان «پیشبرد پزشکی انتقال خون و درمان‌های زیستی در خاورمیانه» منتشر شده است که به پیشرفت‌های نوین درمانی در منطقه می‌پردازد.
در این مصاحبه دکتر اسدی به پیشرفت‌ها و وضعیت سلول‌درمانی، ژن‌درمانی و سایر درمان‌های نوین در ایران و خاورمیانه اشاره می‌کند. وی که خود دارای پژوهش‌هایی در زمینه CAR-NK در سرطان است، در بخشی از این مصاحبه تاکید دارد: در ایران، پیوندهای مغز استخوان و سلول‌های بنیادی به خوبی جا افتاده‌اند و نتایج شگفت‌انگیزی را برای بیماران فراهم می‌کنند. ما همچنین در حال توسعه و اجرای درمان‌های جدیدتر مانند سلول‌درمانی و ژن‌درمانی هستیم.
وی در این مصاحبه یادآور می‌شود که معتقدم که در آینده نزدیک، ژن‌درمانی برای بیماری‌های ژنتیکی و همچنین سلول‌درمانی برای سرطان و بیماری‌های خودایمنی به طور گسترده‌تری در خاورمیانه در دسترس خواهد بود. این پیشرفت‌ها می‌تواند به طور چشمگیری کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
دکتر مریم اسدی، متخصص پزشکی مولکولی در این مصاحبه به نقش قابل توجه و رهبری ایران در پیوند مغز استخوان در منطقه تاکید دارد. این پیشرفت که با پیشرفت‌های چشمگیر در درمان بدخیمی‌ها و داروهای نوآورانه مشهود است، ایران را به عنوان یک ارائه‌دهنده کلیدی راه‌حل‌های پیشرفته پزشکی بازساختی و انتقال خون قرار می‌دهد.
این محقق ایرانی حوزه سلول درمانی تاکید دارد که این درمان‌ها نیاز به امکانات پیشرفته مطابق با GMP دارد، کشورهایی مانند ایران، امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی زیرساخت‌های خوبی در این زمینه دارند، اما هنوز نمی توانند دسترسی فراگیر داشته باشند. بهبود دسترسی مستلزم توجه به آگاهی، تقویت نیروی کار و زیرساخت‌ها در مناطق دورافتاده دارد.
در متن این مقاله اسدی خاطرنشان می‌کند که نهادهای اعتباربخشی مانند AABB در زمینه بانک خون و انجمن جهانی پزشکی بازسازی ABRM در زمینه پزشکی بازساختی و گروه پیوند خون و مغز استخوان آسیا و اقیانوسیه (APBMT) به عنوان شاخص قدرتمندی مبنی بر رعایت این معیارهای حیاتی عمل می‌کنند و با اعتبار بخشی مراکز بیماران را به سمت مراکزی که به تعالی و بهبود مستمر در این زمینه‌های حیاتی پزشکی اختصاص دارند، هدایت می‌کنند. این سازمان‌ها می‌توانند با ارائه آموزش به عموم مردم و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی از طریق شعب محلی و شبکه‌های بین‌المللی، نقش محوری ایفا کنند.
وی اضافه می‌کند که در خاورمیانه هنوز بسیاری از جوامع روستایی و حتی برخی از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی، از بیوتراپی‌ها کاملاً آگاه نیستند. هوش مصنوعی و ابزارهای سلامت دیجیتال نیز برای کمک به گسترش این خدمات به جمعیت‌های محروم مورد بررسی قرار می‌گیرند.
اسدی همچنین در این مصاحبه اضافه می‌کند: ابتکارات دولتی، کلینیک‌های سلامت بازساختی با کارکنان آموزش‌دیده، ترویج تولید محلی با پشتیبانی متخصصان منطقه‌ای، گام‌های مهمی در جهت پر کردن شکاف دسترسی و تضمین دسترسی جوامع محروم به بیوتراپی‌های پیشرفته هستند و امروزه، آنچه شاهدیم یک سیستم انتقال خون هوشمند منطقه‌ای است.
اسدی خاطرنشان می‌کند که اتکای مداوم ایران به اهدای خون ۱۰۰ درصد داوطلبانه، تعهد آن را به ایمنی و کیفیت خون در طب انتقال خون برجسته می‌کند. این منطقه به طور فزاینده‌ای بر پزشکی دقیق تاکید و نوآوری در مراقبت‌های بهداشتی را تقویت می‌کند، آزمایش‌های بالینی رو به رشدی انجام می‌دهد و در همکاری‌های بین‌المللی مشارکت می‌کند.
در این مقاله، علاوه بر دکتر اسدی، با دو دانشمند دیگر در زمینه پزشکی بازساختی و انتقال خون از خاورمیانه نیز مصاحبه شده و عکس دکتر مریم اسدی، دانشمند ایرانی، بر روی صفحه اول مقاله چاپ شده است.
درمان نوین و تحقیقات محققان ایرانی
مریم اسدی در گفت‌وگو با ایسنا، تمرکز تحقیقاتی خود را در حوزه «ایمونوتراپی سرطان» دانست و گفت: در این روش، یکی از انواع سلول‌های ایمنی به نام « کارتی-سل تراپی CAR T-cell therapy» یا سلول‌های کشنده طبیعی (NK) با مهندسی ژنتیک دستکاری می‌شود تا پروتئینی جدید روی سطح آن بیان شود. این پروتئین سلول سرطانی را به صورت اختصاصی شناسایی و نابود می‌کند.
وی افزود: این فناوری اخیراً در سطح جهانی به عنوان یک درمان نوین در حوزه کارتی-سل درمانی مطرح شده است. در دنیا حدود ۸ تا ۹ محصول مشابه در این زمینه دارای تاییدیه FDA امریکا وجود دارد و ما موفق شدیم نمونه‌ای از این فناوری را برای چند هدف (سلول درمانی) مختلف تولید و عملکرد آن را ارزیابی کنیم و نتایج نشان داد که سلول‌های سرطانی در آزمایشگاه به‌طور مؤثر از بین می‌روند.
اسدی اضافه کرد: در کنار این اقدامات تحقیقاتی به عنوان نماینده برد جهانی پزشکی بازساختی، دوره‌های آموزشی پزشکی بازساختی را که به‌صورت مشترک در کشورهای مختلف برگزار می‌شود، تدریس می‌کنم. در سال گذشته نیز از سوی انجمن جهانی به عنوان دانشمند برتر حوزه پزشکی بازساختی و دانشمند جوان سال ۲۰۲۴ معرفی شدم.
این محقق ایرانی حوزه سلول درمانی درباره وضعیت فاز بالینی این روش در ایران گفت: روش ما هنوز در مرحله پژوهشی است و ورود به فاز بالینی هزینه‌های بسیار سنگین و زیرساخت‌های خاصی را می‌طلبد که در شیراز چنین امکاناتی وجود ندارد. تنها در تهران این زیرساخت‌ها فراهم است؛ زیرا این کار باید در شرایط gmp و با تأیید سازمان غذا و دارو فاز بالینی آن انجام شود.
وی با اشاره به رشد چشمگیر پزشکی بازساختی در ایران، اظهار کرد: ایران جزء ۱۰ کشور برتر دنیا در این حوزه است. چندین محصول سلول‌درمانی توسط سازمان غذا و دارو تأیید شده است. یکی از این محصولات برای درمان بیماری پیسی یا ویتیلیگو (نوعی بیماری پوستی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین سلول‌های مزانشیم برای کاربردهای گوناگون در سطح بالینی استفاده می‌شوند. علاوه بر این، درمان‌های دیگری مانند GVHD نیز در کشور موجود است و ما جزء معدود کشورهای دارای این توانمندی هستیم.
اسدی افزود: روش‌هایی مانند PRP و SVF نیز به عنوان درمان‌های تایید شده در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نوع سلول‌درمانی‌ها در درمان مفاصل، ترمیم زخم‌ها، کاربردهای پوستی و سایر زمینه‌ها استفاده می‌شوند. با این حال، در زمینه سرطان هنوز وارد فاز گسترده بالینی نشده‌ایم.
تجربه‌های بالینی محدود
این دانشمند توضیح داد: در شیراز چند سال پیش یک کارآزمایی بالینی (Clinical Trial) روی بیمار مبتلا به سرطان پستان تحت درمان NK- cell therapy انجام شد و نتایج آن نیز منتشر شد. اتولوگ یعنی سلول از خود بیمار دریافت و سلول توانمندتر می‌شود و مجدد به خود بیمار تزریق می‌شود.
این محقق اضافه کرد: علاوه بر آن در تهران این روش (NK- cell therapy) به صورت آلوژن در فاز کلینیکی اجرایی شده، به این صورت که محصول سلولی از منبع خاصی آماده و به افراد مبتلا به سرطان ترزیق شد. با همکاری مراکز درمان سرطان معتمد تهران این روش در فارس نیز قابل انجام خواهد بود.
چالش‌های حوزه پزشکی بازساختی
اسدی در ادامه درباره چالش‌های این حوزه، گفت: اولین مشکل، هزینه بالای تحقیقات و تجهیزات است. ایجاد زیرساخت‌ها بسیار پرهزینه است و این مسأله فقط مختص ایران نیست، بلکه در جهان هم وجود دارد. بازگشت سرمایه در این حوزه بلندمدت است و به همین دلیل سرمایه‌گذاران بخش خصوصی رغبت کمی برای ورود دارند. نوسانات اقتصادی در ایران نیز این ریسک را بیشتر می‌کند. به همین دلیل، معمولاً دولت‌ها در دنیا در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، چون این دانش و درمان‌ها استراتژیک هستند.
این محقق حوزه سلول درمانی چالش دوم را پیچیدگی علمی و فنی دانست و خاطر نشان کرد: این محصولات دارای دانش فنی پیچیده بوده و در لبه دانش قرار دارند و دستیابی به آنها ساده نیست. تعداد محققانی که در سطح جهان به صورت جدی روی این موضوع کار می‌کنند زیاد نیست؛ هرچند ایران در مقایسه با کشورهای دیگر سهم قابل توجهی دارد.
وی اضافه کرد: چالش سوم، ملاحظات اخلاقی و اخذ مجوزهاست. حساسیت‌های اخلاقی در این زمینه بالاست و گرفتن مجوزها روندی بسیار زمان‌بر دارد. با این حال، اخیراً سازمان غذا و دارو اعلام کرده که با همکاری بیشتر و سرعت بالاتر، فرایند صدور مجوزها را پیگیری خواهد کرد.
دانشمند برجسته جهاد دانشگاهی فارس و دارنده دکترای پزشکی مولکولی تأکید کرد: ایران در زمینه پزشکی بازساختی و سلول‌درمانی جزء کشورهای پیشرو است و چندین محصول درمانی در کشور تأیید و وارد فاز بالینی شده است.
