ساعت ۲۱ آخرین روز تابستان۱۴۰۳، صدای انفجاری، خبری را در سراسر کشور منتشر کرد؛ مرگ کارگران مدفون در عمق زمین، کارگرانی که بی خبر زیر آواری از حادثه به تدریج جان دادند و نامشان در فهرست قربانیان حوادث کارگری جان گرفت. لیستی که هر روز طولانی‌تر می شود.
به گزارش هیچ یک _ ساعت نزدیک ۲۱ در آخرین شب تابستان ۱۴۰۳، آسمان طبس آرام بود و جاده‌های خاکی به سمت بلوک C معدن زغال‌سنگ معدنجوی بی‌خبر از هر فاجعه ای، راه خود پیش می‌گرفتند و کامیون‌ها را با بار زغال سنگشان به سمت شهرها هدایت می کردند، بی خبر از آنکه چند ۱۰ متر زیر زمین، کارگران مشغول آخرین مرحله برداشت روزانه بودند؛ تنها صدای چکش‌ها، نفس‌های سنگین و صدای هوای برگشتی در تونل‌ها شنیده می‌شد. خبری از صدای تهویه و فعالیت سنسورها نبود.
همه‌چیز در کمتر از یک ثانیه تغییر کرد. بوی تند گاز متان که پیش‌تر کسی جدی نگرفته بود، با جرقه‌ای نامعلوم به انفجاری تبدیل شد که موجش هر آنچه سر راه بود را با خود برد. زغال‌ها روی سرکارگران آوار شدند و ۱۰ ها کارگر مشغول در شیفت شب معدن، زیر آوار انفجار ماندند.
ساعت ۲۳:۰۰ تیم‌های هلال‌احمر از دیهوک، مسجدشکر و طبس به موقعیت رسیدند. گزارش اولیه نشان از یک فوتی و ۱۵ مجروح با احتمال افزایش تلفات داشت. تا سپیده‌دم اول مهر، تلفن‌های مدیریت بحران و دفتر استاندار بی‌وقفه زنگ می‌خورد. وزیر کشور دستور اعزام تیم مدیریت بحران داد و رئیس‌جمهور پیگیری سریع علت حادثه و نجات مصدومان را خواست.
تا ظهر یکم مهر در حالی که هنوز از زمان وقوع حادثه ۲۴ ساعت هم سپری نشده بود، اعداد التهاب را بالا می برند. صبح اول مهر، مرگ ۱۹ نفر، ظهر فوت ۳۰ نفر، عصر ۵۲ قربانی و ۲۲ زخمی. طبس رکورد انفجار معدن یورت را در زمستان سال ۱۳۹۶ با ۴۳ کشته شکست و نامش را به عنوان مرگبارترین انفجار معدنی ایران ثبت کرد.
پیش از آنکه سنسورهای الکترونیکی راه‌شان را به دل تونل‌ها باز کنند، جان معدنکاران به پرنده‌ای کوچک گره خورده بود: قناری.
قفس سبک را همراه چراغ و چکش به عمق زمین می‌بردند؛ آوازش تنها موسیقی کار در تاریکی بود. قناری به گازهای مرگبار مثل متان یا مونواکسید کربن حساس بود؛ کافی بود نفسش تنگ شود تا کارگر بداند باید فوراً بیرون بزند.
راه‌حلی ساده و ارزان که جان‌های زیادی را نجات داد، تا آنکه جای آن را سنسورهای دقیق و قوانین ایمنی گرفتند؛ اما خاطره آن هشدار زنده هنوز در ذهن معدنکاران قدیمی مانده است.
روایت یکی از کارگران معدن زغال سنگ طبس تصویر خاصی نشان می دهد. از نبود تجهیزات می گویند تا استفاده نکردن از سنسورهای پایش گاز، از نبود نظارت مستمر بر سیستم‌های تهویه تا بی توجهی به سلامت کارگران.
اکنون یک سال از آن روز سیاه در تقویم کشور می گذرد، ۵۲ خانواده عزادار ماه‌هاست رخت عزا از تن کنده‌اند و مشخص نیست، بار دیگر این جامه بر تن خانواده کدام خانواده کارگر بنشیند.
علت حادثه از زبان بهارستان نشینان
یک ماه پس از حادثه، یکم آبان در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی گزارش کمیسیون صنایع و معادن به بیان دلایل حادثه معدن طبس پرداخت و تشریح کرد: دلایل مرتبط با این حادثه مجموعه‌ای از عوامل از جمله شرایط کاری نامناسب شامل عدم رعایت قوانین، استانداردهای ایمنی و قواعد حرفه‌ای، کمبود تجهیزات حفاظتی، ایمنی و آموزش ناکافی، استفاده از ماشین‌آلات قدیمی یا نامناسب، ضعف در عملکرد دستگاه‌های مسئول دارای وظیفه قانونی در امر نظارت بر فعالیت و محیط کار معدن و خطاهای انسانی ناشی از بی‌احتیاطی‌ها ارزیابی شده است.
در ادامه این گزارش آمده‌است: عامل بروز حادثه در بلوک C این معدن ناشی از تجمع تدریجی گاز و تهویه نامناسب و نبود زهکشی مناسب، نبود حسگرهای دقیق و ثابت و سیستم مانیتورینگ گاز و همچنین نبود سیستم‌های هشدار خودکار، حفاری غیراصولی و ریزش بخشی از توده ناشی از گام اول استخراج کارگاه ۸۲ بوده که موجب مدفون شدن تعدادی از کارگران و افزایش غلظت گاز متان و بروز انفجار در آن محل شده است.
این گزارش نشان می دهد: بروز حادثه در بلوک B به‌دلیل انتشار گاز CO حاصل از انفجار و انتقال از بلوک C به بلوک B بوده است که در این راستا اطلاع‌رسانی فوری به کارگران مشغول در بلوک B و تخلیه سریع به منظور نجات جان آنان صورت نگرفته است. از سوی دیگر، از نظر نقشه تهویه، اتصال بلوک‌های C و B به یکدیگر اقدامی اصولی نبوده و سبب انتقال گاز CO از بلوک C به بلوک B شده است. همچنین عدم‌توقف سریع فن‌ها یا تغییر جهت تهویه سبب ادامه یافتن جریان گاز CO از بلوک C به بلوک B شده است. نبود نظارت بر اجرای قوانین ایمنی معادن باعث بروز حوادث اخیر شده است.
کاهش چهار درصدی جانباختگان حوادث کار
احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی که درست از یکم مهر یعنی فردای روز حادثه پیگیر حال کارگران بود، در نشست ستاد مدیریت بحران استان خراسان جنوبی که در پی حادثه معدن طبس با حضور وزرای کشور و صمت، رئیس جمعیت هلال احمر و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور برگزار شد، این خبر را داده بود که مستمری کارگران سانحه دیده و فوت شده به سرعت برقرار می شود.
وی در آخرین موضعی که نسبت به حادثه دیدگان معدن طبس داشت، در همایش کاهش آسیب‌های ناشی از کار به یاد کارگران معدن طبس و در جمع خبرنگاران گفته که آمار جانباختگان حوادث کار در مقایسه با سال قبل چهار درصد کاهش یافته است.
میدری توضیح داده است که در سال ۱۴۰۳، تعداد حوادث ناشی از کار در کشور حدود 6 هزار و ۳۰۰ مورد گزارش شد که ۶۹۳ مورد آن منجر به فوت شد. این آمار در مقایسه با سال قبل نشان‌دهنده کاهش حدود چهار درصدی است.
همچنان این تعداد برای ما خوشایند نیست و باید همه تلاش خود را برای کاهش حوادث ناشی از کار انجام دهیم.
مرگ به وقت کار/ فوت ۱۰ هزار نفر
علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت چندی پیش در همایش تحول در ایمنی و بهداشت حرفه‌ای با بیان اینکه سالانه حدود ۲.۷ میلیون نفر در دنیا و حدود ۱۰ هزار نفر در ایران بر اثر حوادث کار جان خود را از دست می دهند، بر ضرورت بازنگری در استانداردهای بهداشت محیط و حرفه‌ای برای حفظ سلامت کارگران تاکید کرد.
وی تاکید داشت که نیروهای بهداشت حرفه‌ای باید محیط کار را از نظر وجود گازهای سمی، آلودگی های صوتی، بینایی، میکروبی، شیمیایی و آسیب به سلامت کارکنان از جمله آسیب به پوست و مو به دقت کنترل و بررسی کنند.
رئیسی این موضوع را نیز یادآور شده بود که بررسی و نظارت بر ایمنی ساختمان بر عهده وزارت بهداشت نیست و اگر در قانون آمده باشد، باید مشخص شود که چه دستگاهی در این زمینه مسئولیت دارد.
معاون وزیر بهداشت با اشاره به آمار فوتی‌ها در اثر حوادث کار گفته بود: این میزان مرگ و میر، کم نیست و باید اقداماتی در حوزه کنترل مرگ و میرهای قابل پیشگیری انجام شود. همچنین معلولیت‌های زیادی بر اثر حوادث کار در کشور ایجاد و البته عوارض برخی از آنها در بلندمدت مشخص می‌شود.
رئیسی ادامه‌داد: نیروهایی که در معرض بخارهای زغال یا بخار بنزن موجود در پمپ بنزین ها کار می‌کنند، همان لحظه دچار مشکل و بیماری نمی‌شوند بلکه بعد از چند سال، عوارض مشکلات کار نمایان می‌شود و بسیاری از بیمارانی که به دلیل محیط کار دچار مشکل و بیماری می‌شوند، کار نمی‌کنند که آنها را بررسی کنیم که بگوییم بیماری مربوط به بخار یا گاز مضر در محل کار بوده است.
وی معتقد است: برخی قوانین و استانداردها در حوزه بهداشت محیط و حرفه ای مربوط به دوره های قبل است که نیاز به بازنگری و به روز رسانی دارد، همچنین باید از ابزارها و فناوری‌های جدید استفاده کرد، ارزیابی ها را بر اساس آنها مطابقت داد و استانداردهای روز را پذیرفت.
این آمار در حالی که است که بارها پیش از این مصطفی سالاری مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی، از فوت سالانه ۸۰۰ نفر بر اثر سوانح کار خبر داده و گفته بود که به جای اینکه فقط مشاغل سخت و زیان‌آور را شناسایی کنیم، باید عوامل زیان‌آور در محیط را حذف کنیم. ارتقای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در زمان کار باید اولویت اصلی باشد، نه ارائه خدمات صرفاً بعد از آسیب‌دیدگی. این وظیفه همه دستگاه‌های مرتبط و ذینفعان است که شرایط کاری ایمن‌تر و بهداشتی‌تر برای کارگران فراهم کنند.
سالاری افزود: این آمار فقط مربوط به افراد تحت پوشش بیمه است و اگر کارگران غیررسمی را نیز در نظر بگیریم، تعداد این حوادث بیشتر خواهد بود.
