عرضه خودرو در بورس کالا طی سال های اخیر توانسته رانت ها را کاهش دهد و سود تولیدکنندگان و مصرف کنندگان را افزایش دهد، اما چالش هایی مانند قیمت گذاری دستوری و نوسانات ارز مانع تبدیل آن به الگویی پایدار شده است.
به گزارش هیچ یک و به نقل از دنده 6 – عرضه خودرو در بورس کالا طی سال‌های اخیر توانسته بخشی از رانت‌ها را حذف کرده و سود تولیدکننده و مصرف‌کننده را افزایش دهد، اما چالش‌هایی همچون قیمت‌گذاری دستوری و نوسانات ارزی همچنان مانع تبدیل این تجربه به الگویی پایدار برای بازار خودرو شده است.
بازار خودرو در ایران طی سال‌های اخیر با چالش‌هایی از قبیل قیمت‌گذاری دستوری، تقاضای کاذب، دخالت دلالان، فاصله زیاد قیمت کارخانه تا بازار آزاد و ضرر و زیان انباشته خودروسازان روبه‌رو بوده است، برای مقابله با این مشکلات، یکی از پیشنهادهای سیاست‌گذاران و اقتصاددانان استفاده از بورس کالا به‌منظور عرضه خودرو است تا قیمت‌ها در بستر عرضه و تقاضا شکل گیرد، شفافیت افزایش یابد و واسطه‌ها حذف شوند.
پیشنهاد و تصویب در لایحه بودجه و مجلس
عرضه خودرو در بورس کالا در لایحه بودجه ۱۴۰۴ مورد توجه قرار گرفته است و خواست اقتصاددانان، مجلس و دولت بر این است که این روش به‌عنوان یک نسخه رقابتی و شفاف برای بازار خودرو عمل کند.
نهادهای موافق و مخالف
موافقان معتقدند عرضه در بورس کالا موجب کشف قیمت متناسب با بازار، کاهش واسطه‌گری، شفافیت و کاهش قیمت بازار خواهد شد.مخالفان هشدار می‌دهند که این روش ممکن است، موجب افزایش ناگهانی قیمت‌ها شود، به‌ویژه در صورت نبود هماهنگی بین نهادهای کنترل قیمت و تولیدکننده و مصرف‌کنندگان واقعی ممکن است آسیب ببینند.
تعیین سازوکارها و نهادهای دخیل
برای عرضه خودرو در بورس کالا، نیاز به هماهنگی بین وزارت صمت، سازمان بورس و اوراق بهادار، شورای رقابت و سازمان حمایت مصرف‌کنندگان وجود دارد، همچنین قیمت خودرو باید بر مبنای هزینه تمام‌شده، قیمت ارز، هزینه تحقیق و توسعه و دیگر هزینه‌های مرتبط و با تأیید حسابرس محاسبه شود.
تجارب اجرا شده اجرای آزمایشی در سال ۱۴۰۱
از بیست‌وهشتم اردیبهشت ۱۴۰۱ خودروهایی از شرکت‌های سایپا و ایران‌خودرو به بورس کالا عرضه شدند. در این دوره حدود ۶۸ هزار دستگاه عرضه شد، که معادل کمتر از ۷ درصد تولید کل آن سال بوده است.ارزش معاملات این عرضه‌ها حدود ۴۱.۶ همت بوده است.منافع شناسایی شده شامل سود تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و مالیات ارزش‌افزوده دولت بوده است.
در دوره مزبور، مجموع منافع برای تولیدکنندگان و خریداران نهایی حدود ۲۵.۴ همت بوده است، که سهم تولیدکنندگان در آن بیشتر بوده است.دولت نیز از محل مالیات ارزش‌افزوده و از بین رفتن بخشی از رانت‌ها بهره‌مند شده است.
تحلیل اثرات بر بازار
در دوره آزمایشی عرضه خودرو در بورس کالا، داده‌ها نشان دهنده انتقال قابل توجه سود از مسیر دلال‌ها به دست مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان بوده است. برای مثال از ابتدای عرضه تا هجدهم دی ۱۴۰۱، ۱۰ هزار و ۴۱۰ میلیارد تومان از جیب دلالان به نفع تولید و خریداران جابه‌جا شده است.
عرضه‌ها توانسته‌اند موجب تعدیل قیمت بازار در دوره‌هایی شوند که عرضه مداوم بوده است.اما در دوره‌هایی که عرضه کم بوده یا قیمت خارجی قطعات یا ارز بسیار نوسانی، اثرات مثبت کمتر بوده است. در برخی موارد مصرف‌کنندگان معتقدند افزایش قیمت کارخانه‌ای یا قیمت پیشنهادی بورس کالا بالاتر از توان مالی آن‌ها بوده است.
داستان عرضه خودرو در بورس کالا همچنان در میانه راه است؛ مسیری که با امید به شفافیت و عدالت آغاز شد و امروز در کشاکش میان نهادهای تصمیم‌گیر، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ادامه دارد، تجربه‌های نخستین نشان داد که این شیوه می‌تواند رانت‌های پنهان را کاهش دهد و بخشی از سود را به جای دلالان، به جیب مردم و صنعت بازگرداند، اما در کنار این دستاوردها، نگرانی‌هایی نیز باقی است، از جمله تداوم قیمت‌گذاری دستوری، نوسانات بازار ارز و ضعف در ثبات عرضه.
به بیان دیگر بورس کالا توانسته پنجره‌ای تازه به روی صنعت خودرو بگشاید، اما برای اینکه این پنجره به دروازه‌ای پایدار بدل شود، نیازمند هماهنگی سیاست‌گذاران، پایبندی خودروسازان و اعتماد مردم است، آینده بازار خودرو در ایران در گرو آن است که این تجربه نیمه‌تمام، با تدبیر و استمرار، به الگویی پایدار برای عدالت اقتصادی و سلامت بازار تبدیل شود.
