مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه شامگاه یکشنبه ۱۶ شهریور آسمان میزبان ماه گرفتگی کامل است که ۵.۸ میلیارد نفر از ساکنان زمین می‌توانند نظاره‌گر آن باشند، گفت: آغاز گرفت جزئی این رخداد در ساعت ۱۹:۵۶ دقیقه و پایان گرفت جزئی مرحله دوم در ساعت ۲۳:۲۶ دقیقه است.
مهندس مسعود عتیقی در گفت‌وگو هیچ یک ، با اشاره به ماه گرفتگی ۱۶ شهریور، گفت: شبانگاه روز یکشنبه ۱۶ شهریور ماه جاری، آسمان میزبان یک پدیده جذاب نجومی است که پس از ۷ سال به طور کامل تمام مراحل آن در کشورمان با چشم غیرمسلح قابل مشاهده خواهد بود.
وی رویداد ماه‌گرفتگی را در اثر قرار گرفتن کره زمین بین ماه و خورشید دانست و اظهار کرد: در زمانی که این سه جرم یعنی «زمین»، «ماه» و «خورشید» دقیقاً در یک راستا باشند، با عبور ماه از درون مخروط سایه زمین، ماه تیره به نظر می‌رسد. بر این اساس بدیهی است در هر سال احتمال وقوع صفر تا ۳ ماه گرفتگی وجود دارد که در سه نوع «مه‌گرفت کلی»، «ماه‌گرفتگی جزئی» و «ماه‌گرفتگی نیمسایه» که در نجوم قدیم به آن «خسوف غیرمرئی» می‌گفتند، می‌تواند رخ دهد.
هندسه ماه‌گرفتگی
عتیقی خاطر نشان کرد: آخرین بار در بامداد چهارشنبه، ۲۸ شهریور سال ۱۴۰۳ ماه گرفتگی جزئی در ایران قابل مشاهده بود که تنها بخش کوچکی از ماه در سایه زمین قرار گرفت و همزمان با روشنی آسمان و غروب ماه در افق همراه شد و غرب کشورمان بیشتر شرایط رصد مناسب آن پدیده را داشتند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: اما ۷ سال پیش، به نوعی طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی کامل قرن ۲۱ رخ داد که شبانگاه جمعه ۵ امرداد ۱۳۹۷ آغاز شد و تا بامداد شنبه ششم امرداد ادامه داشت و اکنون بار دیگر یکشنبه ۱۶ شهریور، ماه گرفتگی کاملی را که به «ماه خونین» در دنیا مشهور شده است، هموطنان خوبمان تجربه خواهند کرد.
فرصتی برای ۵.۸ میلیارد نفر از ساکنان زمین جهت نظاره ماه خونین
وی با تاکید بر اینکه ماه گرفتگی ۱۶ شهریور در قاره‌های آسیا، افریقا، اروپا و غرب استرالیا و نیوزیلند قابل مشاهده است، خاطر نشان کرد: ۷۱ درصد از جمعیت کره زمین یعنی حدود ۵.۸ میلیارد نفر تمامی مراحل این گرفت را می‌توانند مشاهده کنند و از حیث جامعه آماری، ماه گرفتگی بسیار بسیار بیشتر از خورشید گرفتگی، مشاهده‌کننده دارد و در اذهان عمومی بیشتر به یاد می‌ماند.
عتیقی با اشاره به دلیل نامیدن ماه شامگاه ۱۶ شهریور با عنوان «ماه خونین» توضیح داد: علت اینکه در این ماه‌گرفتگی به ماه، صفت «ماه خونین» می‌دهند، آن است که نور خورشید با عبور از خلأ و ورود به جو زمین، شکسته می‌شود و با عبور طول موج سرخ نور، در مخروط سایه پشت زمین حضور دارد و هر جرمی از جمله ماه که درون سایه زمین فرو می‌رود، سرخ رنگ دیده می‌شود.
هندسه ماه گرفتگی
این فعال حوزه نجوم آماتوری اضافه کرد: بر این اساس فردی فرانسوی به نام «دانژان» رنگ ماه در هنگام گرفت کلی را به ۵ گروه L0 تا L4 تقسیم کرد که L0، عبور ماه از قطر مخروط سایه زمین و رنگ ماه، قرمز جگری تند است (رنگ ماه بسیار تیره است)، اما با بالا رفتن اعداد مثلاً در L4، ماه به رنگ سرخ روشن (مسی) دیده می‌شود.
به گفته وی، ماه گرفتگی ۱۶ شهریور از نوع L2 و نارنجی مایل به سرخ است؛ از این رو از این ماه گرفتگی، با نام «ماه خونین» یاد می‌شود.
دوره ماه‌گرفت ۱۶ شهریور
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با تاکید بر اینکه ماه گرفتگی ۱۶ شهریور سال جاری، به ساروس ۱۲۸ تعلق دارد، گفت: در این ساروس ۷۱ بار ماه‌گرفتگی رخ می‌دهد. اولین گرفت این ساروس چهارشنبه ۲۸ خرداد سال ۶۸۳ خورشیدی به وقوع پیوسته که از نوع ماه گرفتگی نیمسایه بوده است.
وی اضافه کرد: آخرین گرفت ساروس ۱۲۸، شنبه ۱۱ امرداد سال ۱۹۴۵ خورشیدی رخ می‌دهد که آن هم از نوع نیمسایه (غیر قابل تشخیص با چشم) خواهد بود.
نحوه عبور ماه از سایه و نیمسایه زمین
عتیقی، ساروس (Saros) را واژه بابِلی و به معنای دوره دانست و گفت: دوره تکرار هر خسوف و یا کسوف، ۱۸ سال و ۱۱ روز و ۷ ساعت و ۴۹ دقیقه است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، طولانی‌ترین گرفت ماه در ساروس ۱۲۸ را مربوط به یکشنبه ۴ امرداد سال ۱۳۳۲ خورشیدی با مدت زمان ۱۰۰ دقیقه دانست و اظهار کرد: ماه گرفتگی ۱۶ شهریور، چهل و یکمین گرفت این ساروس است.
وی اضافه کرد: ماه در شبانگاه ۱۶ شهریور در صورت فلکی سطل آب (دَلو) بوده و پشت سر ماه، سیاره کیوان به شکل ستاره‌ای زرد رنگ و در پایین ماه نیز ستاره مشهور «فُم‌الحوت» (دهان ماهی) که از ستارگان سلطنتی ایران باستان بوده است، قرار دارد.
وضعیت آسمان در زمان اوج گرفت کامل ماه – ۱۶ شهریور ۱۴۰۴
عتیقی در توضیح جایگاه ستاره فُم‌الحوت در فرهنگ ایران باستان، گفت: در باورهای کهن، هر بخش از ۴ سمت آسمان به یک سپهبد یا نگهبان سپرده شده بود. ستاره فُم‌الحوت که درخشان‌ترین ستاره در منطقه تاریک جنوب آسمان به شمار می‌رود و به همین دلیل به «ستاره تنها» نیز شهرت دارد، به «ستاره پاییز» نیز مشهور است و یکی از این چهار ستاره به عنوان نگهبان شمال بوده است. این ستاره همراه با ستارگانی همچون «دل شیر» (قلب‌الاسد) که مهمترین ستاره بین این چهار ستاره بوده، «دل کژدم» (قلب‌العقرب) و «دبران» (چشم گاو)، در زمره سپهبدان آسمان قرار داشته است.
وی با اشاره به فرصت‌های رصدی در زمان گرفت ماه، افزود: در هنگام ماه‌گرفتگی ۱۶ شهریور و با تیره‌تر شدن نسبی آسمان، شرایطی فراهم می‌شود تا علاقه‌مندان بتوانند با چشم و یا دوربین‌های نجومی جهت دیدن جزئیات بیشتر، سیاره کیوان و حتی سیاره نپتون در نزدیکی آن (از درون تلسکوپ) و همچنین ستاره فُم‌الحوت را در پایین ماه مشاهده کنند.
عتیقی یادآور شد: بدیهی است ماه کامل شهریورماه، طبق نامگذاری بومیان امریکا، به «ماه ذرت» و با توجه به نزدیکی به فصل پاییز از آن به عنوان «ماه درو» نیز یاد می‌شود.
آغاز و پایان ماه گرفتگی ۱۶ شهریور
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به زمان آغاز و پایان ماه‌گرفت ۱۶ شهریور، گفت: ماه در ساعت ۱۸ و ۱۶ دقیقه ۱۶ شهریور از افق جنوب شرق طلوع خواهد کرد و در ساعت ۶ و ۸ دقیقه بامداد ۱۷ شهریور در غرب آسمان غروب می‌کند. ورود ماه به نیمسایه در ساعت ۱۸:۵۸ خواهد بود که برای چشم انسان تغییر نورانیت آن چندان محسوس نخواهد بود.
وی زمان آغاز گرفت جزئی مرحله اول را ساعت ۱۹:۵۶، ۱۶ شهریور دانست و ادامه داد: گرفت در ساعت ۲۱ این تاریخ، کامل خواهد شد. اوج گرفت کامل ماه در این شب در ساعت ۲۱:۴۱ خواهد بود و پایان گرفت کلی، ساعت ۲۲:۲۳ شبانگاه است که ماه وارد گرفت جزئی مرحله دوم می‌شود.
عتیقی خاطر نشان کرد: پایان گرفت جزئی مرحله دوم نیز در ساعت ۲۳:۲۶ پیش از نیمه شب است. ساعت ۲۵ دقیقه بامداد دوشنبه ۱۷ شهریور، ماه از نیمسایه زمین خارج می‌شود. لازم به یادآوری است که عموماً در بیان زمان‌های آغاز و پایان گرفت‌های ماه، تاکید من بر زمان آغاز گرفت جزئی، یعنی ساعت ۱۹:۵۶ و پایان گرفت جزئی مرحله دوم در ساعت ۲۳:۲۶ است.
مراحل مختلف ماه‌گرفتگی کلی
وی ادامه داد: چرا که برای چشم انسان محسوس بوده، در حالی‌که گرفت نیمسایه چندان قابل حس با چشم انسان نیست؛ از سوی دیگر، با توجه به شرایط هر مرحله از ماه‌گرفتگی، از بیان دقت ثانیه در این گفت‌وگو پرهیز شده است.
عتیقی یادآور شد: طول گرفت کامل ماه در شبانگاه ۱۶ شهریور، ۸۳ دقیقه خواهد بود. گرفت کامل بعدی ماه که در آسمان کشورمان نیز قابل مشاهده خواهد بود، در شبانگاه یکشنبه ۱۱ دی سال ۱۴۰۷ خواهد بود. تهیه تایم لپس و عکاسی از مراحل مختلف گرفت ماه در تلفیق با مناظر طبیعی و بناهای شاخص، از جمله فعالیت‌های آماتورهای ستاره‌شناسی در ایران و جهان است.
