مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: سلامت روانی افراد با آسیب‌های اجتماعی، ارتباطی دو طرفه دارند و اگر حال عمومی جامعه بد باشد و ارتباط افراد در جامعه با یکدیگر مناسب نباشد، به عنوان یک تنش یا اضطراب اجتماعی، افراد را مستعد آسیب به سلامت روان فردی خواهد کرد.
محمدرضا شالبافان در گفت‌وگو با هیچ یک درباره تاثیر مشکلات اجتماعی بر سلامت روان افراد، افزود: در تعریف‌های جدید علمی، سلامت روانی و سلامت اجتماعی از یکدیگر تفکیک نشده و در واقع اصطلاحی با عنوان سلامت روانی اجتماعی مشاهده می‌شود زیرا تاثیر این دو بر یکدیگر و برهم کنش این موارد، همپوشانی دارند و در بسیاری از موارد، جنبه‌های مختلف سبب شناسی موضوعات، هم مسائل روانی و هم مسائل اجتماعی را شامل می‌شود همچنین می‌تواند باعث تغییرات زیستی در بدن شده و آسیب‌های جسمانی نیز به افراد وارد کنند.
وی ادامه داد: در مطالعات مختلف جهانی نشان داده شده که مسائلی مانند فقر، احساس ناامیدی نسبت به آینده، احساس عدم امنیت، ارتباط نامناسب بین انسان‌ها نیز می‌تواند منجر به مشکلات سلامت روان شده و هم می‌تواند ناشی از سلامت روان باشد. در نتیجه نمی‌توان این دو مورد را از یکدیگر تفکیک کرد.
آسیب به سلامت روان افراد و شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت اظهار کرد: اگر سلامت روان افراد در سطح جامعه با شیوع بیشتری آسیب ببیند، می‌تواند منجر به آسیب اجتماعی شود؛ به طور مثال اگر شیوع اضطراب و افسردگی در جامعه‌ای بیشتر شود، منجر به تحریک پذیری بیشتر افراد و عدم شکل گیری روابط خواهد شد. در نتیجه وضعیت جامعه و عملکرد آن تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
وی ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی باید به سرعت شناسایی شده و مداخلات مرتبط درباره آن انجام شود. درباره اختلال اضطراب پس از سانحه نیز بر اساس مطالعات، اگر در هفته‌های پس از سانحه یا بحران، درمان شوند، فرد به سمت آسیب سلامت روان نخواهد رفت.
توجه معاونت بهداشت به مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت گفت: با توجه به اهمیت نقش مولفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت، معاونت بهداشت وزارت بهداشت نیز به دنبال شناسایی و مدیریت ارتقای این مولفه‌هاست؛ البته بخش مهمی از این مولفه‌ها در حوزه سلامت روان تعریف می‌شود که برنامه ریزی لازم در این زمینه انجام شده است؛ این مولفه‌ها در برخی از بیماری‌های غیرواگیر نیز موثر هستند.
تاثیر اضطراب اجتماعی بر عملکرد افراد
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت اظهار کرد: وقتی در جامعه‌ای، مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی اوج می‌گیرد، علائم آن می‌تواند بر عملکرد افراد در اجتماع تاثیر بگذارد و در واقع ارتباطات و عملکرد اجتماعی در افراد افسرده یا مضطرب تحت تاثیر قرار می‌گیرد. از طرفی وقتی فردی بیکار می‌شود، دچار مشکلات جدی اجتماعی خواهد شد که یک عامل تنش زا برای او خواهد بود و در نتیجه امکان ابتلا به بیماری‌های سلامت روان را افزایش می‌دهد.
وی افزود: در بسیاری از کشورها، مراکز سلامت روانی اجتماعی جامعه نگر در متن جامعه، محله‌ها و شهرهایی که مشکلات اجتماعی دارند، شکل گرفته و گروهی شامل روان پزشک، روان شناس و مددکار اجتماعی به صورت تخصصی به این موارد می‌پردازند.
شالبافان گفت: وقتی فرد درمان شده و به جامعه بر می‌گردد، اگر مسائل اجتماعی او مدیریت نشود یا شرایط پر استرسی داشته یا بیکار باشد و حمایتی نگیرد، احتمال بازگشت به بیماری وجود دارد و تلاش‌هایی که برای درمان او شده، تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
فعالیت ۱۰۰ مرکز سراج در کشور
وی ادامه داد: این موضوع همان الگویی است که در مراکز سراج به کار گرفته شده است؛ در کشور ما اکنون ۱۰۰ مرکز سراج مشغول فعالیت هستند و امیدواریم در سال‌های آینده بتوانیم مراکز سراج را گسترش داده و پوشش بیشتری داشته باشیم. در این مراکز، مسائل مختلف سلامت روان مانند خودکشی و تعارضات زوجین و آسیب‌های اجتماعی که می‌تواند کودکان را تحت تاثیر قرار دهد نیز مورد توجه است.
مراکز سلامت روان جامعه نگر یا سراج با هدف گسترش خدمات بهداشت روان در سطح جامعه فعالیت می‌کنند. اولین مرکز سلامت روان جامعه نگر یا سراج با هدف گسترش خدمات بهداشت روان در سطح جامعه از پاییز ۱۳۸۹ به صورت آزمایشی آغاز به کار کرد. این مرکز در راستای اجرای طرح مراکز سلامت روان جامعه نگر در توسعه سلامت روان شهری، در بخش خصوصی راه اندازی شده بود، اما اکنون طرح سراج به صورت کشوری در حال اجراست.
طرح سراج از سال ۱۳۹۶ در شهرهای بردسیر، اسکو و قوچان به صورت آزمایشی وارد مرحله دیگری شد و در فاز دوم، در ۶ استان دیگر نیز به مرحله اجرای آزمایشی رسید. در این مرحله، منطقه ۱۷ تهران، شهرستان بهارستان در استان تهران، اردکان در یزد و استان‌های مازندران، کردستان و زنجان هم اضافه شدند. پس از آن، ۱۲ استان دیگر هم به این طرح ملحق شدند.
سراج در واقع طرحی جامع است که علاوه بر ارائه خدمات سلامت، با شکل‌گیری هسته‌های مردمی، به فکر حل مشکلات اجتماعی آنها نیز هست. طرحی که شامل سه بسته خدمتی است که در واقع صفر تا صد نیاز سلامت روانی و اجتماعی فرد را در نظر می‌گیرد. طرحی که با نظام ارجاع کار می‌کند و فردی خارج از این مسیر را نمی‌پذیرد.
یکی از نقاط قوت مراکز سراج این است که مراجعه کننده برای دریافت خدمات تخصصی سلامت روان فقط باید از مسیر نظام ارجاع عبور کند.
