کتاب «تبیین ریشه‌های انقلاب اسلامی» در سه فصل زمینه‌ها، عوامل، اهداف، روش‌ها، عناصر محوری انقلاب اسلامی را بررسی می‌کند.
به گزارش هیچ یک _ برای اینکه بتوان رویدادی مانند انقلاب اسلامی را شناخت باید درباره زمینه‌ها، عوامل، اهداف، روش‌ها، عناصر محوری آن اطلاعات کسب کرد، در کتاب «تبیین ریشه‌های انقلاب اسلامی» سه فصل «احزاب سیاسی پیش از انقلاب اسلامی»، «روحانیت و انقلاب اسلامی» و «روحانیت و اسلام انقلابی» به بررسی ریشه‌های انقلاب پرداخته است.
انقلاب اسلامی با تکیه بر آموزه‌های تعالی‌آفرین اسلام، برقراری حکومت اسلامی به عنوان جایگزین نظام ستم‌شاهی را هدف قرار داد و با هدایت‌های امام خمینی (ره) و حضور همه جانبه مردم برای تعیین شکل حکومت، واژه «جمهوری اسلامی» را به عنوان نظام حکومتی مورد توجه قرار داد. موثرترین بُعد انقلاب را باید در رهبری امام (ره) جستجو کرد که با اتکا به آموزه‌های اسلام و حضور فراگیر و همه جانبه مردم، مسیر انقلاب را دنبال می‌کرد.
در مقدمه این کتاب نوشته شده است: «انقلاب اسلامی ایران، قیام و انقلاب مردم ایران است به رهبری امام خمینی (ره) علیه رژیم سلطنتی پهلوی و شکل‌گیری نظام اسلامی. قیام مردم ایران علیه رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷، در شمار انقلاب‌های اجتماعی است که ضمن تغییر اساس حکومت، در خط‌مشی‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در ابعاد داخلی و خارجی نیز دگرگونی ایجاد کرد. سیاست اسلام‌زدایی رژیم پهلوی و وابستگی آن به دولت‌های غربی، منشا اعتراضات فراوانی بود که از سال ۱۳۴۱ به رهبری امام خمینی (ره) به طور جدی دنبال شد.
در عرصه عمل، افزون بر روحانیت، شبکه بزرگ مساجد و بازاریان، دانشجویان، احزاب و گروه‌های مذهبی، ملی و گروه‌های سیاسی غیرمذهبی نیز با رژیم پهلوی وارد مبارزه سیاسی و گاه نظامی شدند. از نظر امام خمینی (ره) مهم‌ترین عامل پیروزی انقلاب اسلامی، تکیه به خدا، توجه به جنبه معنوی و استقبال از شهادت بود. اصلی‌ترین دستاورد داخلی انقلاب، تشکیل نظامی دینی بود که در حوزه خارجی نیز به عنوان نقطه عطفی در جهان، به الگوی مبارزه مردم تحت سلطه تبدیل شد. انقلاب اسلامی ایران، قیام مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره)، از مراجع تقلید شیعه که موجب سقوط نظام پادشاهی و ایجاد نظام جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ ش برابر با ۱۹۷۹ م شد. آغاز این حرکت با اعتراضات امام خمینی (ره) و دیگر علمای دینی به رفتارهای خلاف دین دستگاه حکومتی از سال ۱۳۴۱ ش آغاز شد.
در عاشورای سال ۱۳۴۲ ش امام خمینی (ره) و دیگر علمای دینی به رفتارهای خلاف دین دستگاه حکومتی از سال ۱۳۴۱ ش آغاز شد. در عاشورای سال ۱۳۴۲ ش امام خمینی (ره) در مدرسه علمیه فیضیه قم سخنرانی کرد و در پی اعتراضات تند به حکومت بازداشت شد. این واقعه موجب قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ش و حرکت‌های اعتراضی مردم و درگیری با ماموران حکومتی در برخی از شهرهای ایران شد و در نتیجه کشتار برخی معترضان شد.
اعتراض مجدد امام خمینی (ره) به لایحه کاپیتولاسیون، سبب دستگیری دوباره وی در سیزده آبان ۱۳۴۳ ش و تبعیدش به ترکیه و پس از آن نجف شد. مبارزات انقلابیون در خفا ادامه یافت تا اینکه درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی فرزند آیت‌الله خمینی (ره) در آبان ماه ۱۳۵۶ ش، سبب علنی شدن دوباره مخالفت‌های مردم با نظام سلطنتی شد. انتشار مقاله‌ای با عنوان ایران و استعمار سرخ و سیاه در روزنامه اطلاعات (۱۷ دی ۱۳۵۶ ش) که در آن به مراجع تقلید شیعه و به خصوص امام خمینی (ره) توهین شده بود، موجب تشدید حرکت‌های اعتراضی شد. برخورد خشن و مسلحانه ماموران حکومت پهلوی در ۱۹ دی ۱۳۵۶ ش در قم، به گسترده شدن اعتراضات و سرایت آن به شهرهای دیگر انجامید.
از این تاریخ به بعد با برگزاری چهلم کشته‌شدگان واقعه ۱۹ دی قم و کشته شدن تعدادی در ۲۹ بهمن در تبریز یکی پس از دیگری با بزرگداشت چهلم کشته‌شدگان شهرهای دیگر، کشور ایران دست‌خوش درگیری‌های گسترده و سراسری شد. با تشدید اعتراضات مردمی، محمدرضا پهلوی در ۲۶ دی ۱۳۵۷ ش ایران را ترک کرد. امام خمینی (ره) که از عراق به پاریس هجرت کرده بود و با مصاحبه‌ها و پیام‌های خود انقلاب را رهبری می‌کرد. در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ ش به ایران بازگشتند و در ۲۲ بهمن همان سال نظام پادشاهی به صورت رسمی سقوط کرد.»
قسمتی از متن کتاب
استاد مطهری دربارۀ جمع سنت و مدرنیته، برخلاف مارکسیست‌ها که اسلام را امری کاملاً ثابت و ایستا و زمانه را امر کاملاً ثابت و انعطاف‌ناپذیر است و نه تغییر زمان موجب تغییر و بی‌ثباتی همۀ امور می‌شود. از دیدگاه ایشان، اسلام قوانین ثابت و متغیری دارد که تغییر این قوانین در چارچوب آن قوانین ثابت رخ می‌دهد و از سوی دیگر، وجهه ثابتی در انسان هست که با وجود تغییرهای زمانه، از گزند تغییر مصون می‌باشد. بنابراین از نظر استاد، انسان بُعد وجودی ثابتی دارد و اسلام نیز یک سلسله قوانین ثابت دارد و این قوانین ثابت ناظر به آن بُعد وجودی ثابت است. ازاین‌رو با وجود همه تغییرهای زمانه، انسان همچنان به اسلام نیاز دارد. دوم، از آنجا که برخی احتیاجات واقعی انسان در طول زمان تغییر می‌کند، اسلام از سازوکارهایی برخوردار است که می‌تواند آن تغییرات را تحت کنترل خود بگیرد و نیازها و احتیاج‌های جدید انسان را نیز مرتفع سازد.
مطهری در عین‌حال که بر اخذ کامل سنت اسلامی به‌شدت پای می‌فشرد و حتی در موارد زیادی رعایت شعائر اسلام را نیز با اهمیت می‌دانست و بر آن تاکید می‌کرد و حتی برای وارد ساختن مردم به رعایت شعائر اقداماتی می‌نمود که شاید عده زیادی از افراد آن را قشری‌مآبی یا ظاهرپسندی قلمداد کنند، اما در اخذ برخی عوارض مثبت، تجدد و کارهای غریبان که آن‌ها را مفید می‌دید – به خصوص روش‌های تحقیق آن‌ها- درنگ نمی‌کرد و گاه غریبان را به خاطر برخی از این مسائل می‌ستود که از جمله آن می‌توان به توجه به معرفت‌شناسی، تعیین حوزه توانایی عقل، انجام مطالعات تطبیقی برای درک بهتر اسلام و … اشاه نمود. (صفحه ۶۴ و ۶۵)
کتاب «تبیین ریشه‌های انقلاب اسلامی» تالیف حسن عبدلیان‌پور، سیدعلی موسوی اصل، متین سلیمان‌تبار و حسین مظفری در قطع وزیری، جلد شومیز، کاغذ تحریر با ۱۹۰ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه از سوی انتشارات خرسندی منتشر شد.
