زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که دوباره ماجرای واردات خودرو با ارز حاصل از صادرات خشکبار جان می‌گیرد. شهریور 1402 محمدرضا پورابراهیمی، رئیس اسبق کمیسیون اقتصادی مجلس وقت اعلام کرد: «طبق تصمیم دولت، واردات خودرو و قطعات آن با ارز حاصل از صادرات محصولات کشاورزی میسر شده است.» بعد از این خبر، بانک مرکزی و قائم‌مقام وزیر جهادکشاورزی هرگونه جلسه مرتبط با تخصیص ارز خشکبار به واردات خودرو را تکذیب کردند. گفته شد که تنها دستور بررسی چالش‌های صادرات خشکبار صادر شده و نه تخصیص ارز برای واردات خودرو. در نهایت، در ۶ مهر ۱۴۰۲، سخنان رئیس سازمان توسعه تجارت نشان داد که شرکت‌هایی در عمل ارز صادراتی (از جمله خشکبار) را برای واردات خودرو استفاده کرده‌اند. اما این نکته هیچ‌گاه به طور رسمی و مصوبه اعلام نشد.
هیچ مصوبه یا بخشنامه رسمی دولت یا بانک مرکزی برای «واردات خودرو فقط با ارز خشکبار» وجود نداشت. سخنان رئیس سازمان توسعه تجارت وقت نیز نه به‌عنوان یک سیاست مصوب، بلکه به‌عنوان یک راهکار عملیاتی در چهارچوب استفاده از ارز صادراتی غیرنفتی بود. حالا مجدداً زمزمه‌هایی درباره رسمی شدن واردات خودرو با ارز حاصل از منشأ صادرات خشکبار به گوش می‌رسد. در این گزارش مخالفان و موافقان این موضوع نظرات خود را بیان کرده و در انتها نیز مزایا و معایب این ماجرا را بررسی خواهیم کرد.
مخالفان واردات با ارز حاصل از صادرات خشکبار
احمد جانجان، کارشناس اقتصادی از مخالفان واردات خودرو با ارز حاصل از صادرات خشکبار است. او به «ایران» می‌گوید: «اگر نمی‌خواهند خودرو وارد شود نیاز به این موضوع نیست که هرروز یک داستان جدیدی درست شود که به ازای صادرات، واردات داشته باشیم!» این کارشناس اقتصادی دلیل اصلی مخالفتش را چنین بیان می‌کند: «مگر چقدر صادرات خشکبار داریم که حالا ارز واردات را از منشأ ارز حاصل از صادرات خشکبار تعیین می‌کنند؟ از نظر من چنین اقدامی، کارشناسی و درست نیست.میلیاردها دلار به عده‌ای محدود داده می‌شود تا قطعات خودروی چینی وارد کنند و شاهد خودروهای مونتاژی هستیم. اگر همان ارز را به واردات خودرو اختصاص دهند هم وضعیت واردات خودرو بهتر می‌شود و هم مردم خودروی خوب سوار می‌شوند. از سوی دیگر، این موضوع مهم در واردات خودرو را نباید از نظر دور نگه داشت که همین خودروهای وارداتی هم با قیمت‌های نجومی وارد کشور می‌شوند که از همه دنیا گران‌تر است.»به گفته این کارشناس بازار سرمایه، «خودروهای وارداتی فعلی، 5/2 برابر قیمت‌های جهانی در ایران به فروش می‌رسند و چنین اقدامی درست نیست. چرا تویوتای کم‌آپشن که به پول ما در همه جای دنیا حدود 800 میلیون تومان به فروش می‌رسد در اینجا 3 میلیارد تومان فروخته می‌شود؟! چون مشکلات واردات خودرو را نتوانستیم حل کنیم.»موافقان واردات با ارز حاصل از صادرات خشکبار
در شرایطی که تأمین ارز برای واردات یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان بازار خودرو به شمار می‌رود، برخی کارشناسان معتقدند استفاده از ارز حاصل از صادرات خشکبار می‌تواند راهکاری عملی و مؤثر باشد. علی خسروانی، کارشناس بازار خودرو، درباره این موضوع به «ایران» می‌گوید: «تأمین ارز از محل صادرات خشکبار اتفاق مثبتی است. واردکنندگان مشکلی با پرداخت ارز به نرخ نزدیک به نرخ آزاد ندارند. در واقع، ارز ارزان‌قیمت، نوعی رانت ایجاد می‌کند که همه به آن دسترسی ندارند و همین مسأله رقابت را در بازار مخدوش می‌کند.»
ضرورت واقعی شدن نرخ ارز
واقعی شدن نرخ ارز نه‌تنها به شفاف‌سازی کمک می‌کند، بلکه دسترسی گسترده‌تری برای واردکنندگان فراهم می‌آورد. علی خسروانی، می‌گوید: «وقتی ارز با قیمت واقعی ارائه شود، افراد بیشتری می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند.
رانت یعنی محدودیت دسترسی که فقط عده‌ای خاص از ارز ارزان بهره‌مند می‌شوند و این موضوع نه‌تنها باعث کندی در تأمین ارز می‌شود، بلکه به تأخیر در ترخیص کالا از گمرک هم می‌انجامد.» یکی از چالش‌های اساسی واردکنندگان معضل گیرکردن خودروها در گمرک به دلیل تأخیر در تأمین ارز و فرآیند اداری پیچیده است.
این وضعیت نه تنها به افزایش هزینه‌ها منجر می‌شود، بلکه دسترسی به خودروهای وارداتی را برای مصرف‌کنندگان محدود می‌کند. این کارشناس بازار خودرو در ادامه به اثرات منفی صف‌های طولانی برای دریافت ارز ارزان اشاره می‌کند: «وقتی درخواست‌ها برای ارز ارزان زیاد شود، کالاها مدت‌ها در گمرک می‌مانند. همین موضوع باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود، نه صرفاً به‌خاطر نرخ ارز، بلکه به دلیل انتظار طولانی و خواب سرمایه.»
به گفته خسروانی، اگر ارز واردکنندگان از طریق تالار دوم (تالار دوم ارزی یک محل عرضه و تقاضای مستقیم واردکنندگان و صادرکنندگان است. در این تالار تمام صادرکنندگان ارز حاصل از صادرات خود را برای فروش عرضه می‌کنند و واردکنندگان اقدام به خرید ارز نیمایی می‌کنند. طبیعتاً نرخ ارز در این تالار برحسب عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود و نرخ ثابتی نیست) یا مسیرهای سریع‌تر در اختیار واردکنندگان قرار گیرد، بسیاری از مشکلات فعلی قابل‌حل خواهد بود. ممکن است این ارز گران باشد اما دسترسی برای همه به آن فراهم است.
مزایا و معایب واردات خودرو با ارز حاصل از صادرات خشکبار
از مزایای چنین اتفاقی به این موارد می‌توان اشاره کرد: تأمین ارز از منابع غیرنفتی، کاهش فشار بر ارز نفتی و ذخایر بانک مرکزی، کاهش محدودیت‌های ارزی و تسهیل واردات.
از معایب این ماجرا نیز باید به این نکات اشاره کرد: ممکن است برخی صادرکنندگان خشکبار صرفاً برای کسب سود از اختلاف نرخ ارز و بازار خودرو وارد این حوزه شوند، نه به قصد توسعه صادرات. صادرات خشکبار ایران با محدودیت‌هایی مثل خشکسالی، تحریم و نوسانات بازار جهانی مواجه است. اگر این صادرات کاهش یابد، تأمین ارز برای واردات خودرو هم دچار مشکل می‌شود.
