پژوهشگاه رویان پایتخت پژوهش‌های سلولی

پروانه افشاریان معاون پژوهش‌وفناوری پژوهشگاه‌رویان، عضو هیات‌علمی و مدیرگروه پژوهشی ژنتیک ناباروری این پژوهشگاه، عضو مجامع و انجمن‌های علمی و شورای علمی پژوهشکده علوم تولید مثل درون سازمانی است.

او در آستانه چهل وپنج سالگی تاسیس جهاددانشگاهی در گفت‌وگو به جزئیات فعالیت‌های این نهاد و همچنین پژوهشگاه رویان پرداخت که مشروح آن را می‌خوانید:

با توجه به فعالیت ۴۵ سالگی جهاد دانشگاهی و عمر دهه چهارم پژوهشگاه رویان، این نهاد علمی اکنون در چه نقطه‌ای از اهداف تعریف شده قرار دارد؟

افشاریان: ما در ۴۵ سالگی تاسیس جهاد دانشگاهی و سی‌وچهارمین سال تولد پژوهشگاه رویان هستیم. در سیر فعالیت علمی این نهاد علمی ما از دهه اول دانش و تولید علم عبور کردیم و در دهه دوم به کاربردی کردن این علم به ویژه در بحث درمان ناباروری و ارتقای آن با دانش‌های روز با پشتوانه پژوهش‌هایی که در این زمینه در پژوهشکده علوم تولید مثل پژوهش رویان انجام می‌شود، رسیدیم.

در دهه سوم هم به مرحله دانش فنی دست یافتیم و اکنون در حال تشکیل شرکت‌های دانش بنیان و اسپینافی هستیم که همکاران ما در پژوهشگاه رویان در خارج از پژوهشگاه تاسیس می‌کنند.

رویان با نگاه جهادی خدمت به نیازهای جامعه در این سال‌ها به اهداف تعریف شده که همانا کاربردی کردن علم است، همچنان که رهبر فقیه و دانشمندمان فرموده‌اند، گام‌های جدیدی را برداشتیم که نه تنها در لبه دانش مرتب در حال تحقیق‌وپژوهش هستیم بلکه هر آنچه تحقیق و پژوهش در بخش علمی انجام شده است را به مرحله نیمه صنعتی رسانده و تولید کردیم یا به خدمات رسانده‌ایم.

تاسیس شرکت‌های اسپیناف دانش بنیان یکی از این موارد است. منظور از شرکت‌های اسپیناف دانش‌بنیان مرتبط با رویان شامل «شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان» در زمینه ذخیره‌سازی سلول‌های‌بنیادی خون بندناف و «شرکت دانش‌بنیان رویان زیست تک پژوه» در زمینه تحقیق و توسعه فرآورده‌های بیولوژیک است که خدمات ارائه می‌دهند.

ورود رویان به بومی‌سازی در ابزارهای مهندسی‌سازی

به نظر شما پژوهشگاه رویان در چشم‌انداز بلند مدت جهاد دانشگاهی به اهداف مورد نظر خود دست یافته است؟

اقدامات رویان در ژن درمانی و سلول درمانی پیشرفته و مهندسی بافت و ورود به بومی سازی ابزاری‌های مهندسی مانند مواد و محلول‌هایی برای درمان ناباروری که کاملا وابسته به خارج از کشور هستیم

افشاریان: آنچه که من از پیشکسوتان در جهاد دانشگاهی شنیدم و یاد گرفتم اینکه جهاد دانشگاهی همواره اهداف بسیار بلند مدت و کوتاه مدت را مدنظر داشته است اما هدف اصلی در چشم انداز تعریف شده به سرانجام رساندن فعالیت‌هایی است که به پشتوانه علمی قوی نیاز داشته و همیشه در دانشگاه‌ها انجام می‌شد و درنهایت به مرحله خدمت یا نتیجه نرسیده بود.

نمونه این اقدامات در پژوهشگاه رویان است به این نحو که در دهه ۷۰ پژوهشگاه رویان و مرکزی در دانشگاه یزد توانستند درمان ناباروری را در کشور بومی‌سازی کنند که بعد از آن نه تنها به امیدآفرینی انجامید بلکه این مساله را در جامعه و در حد توان متناسب با درمان‌های نوین برطرف کرد.

فعالیت های این پژوهشگاه با توجه به نیاز جامعه توانست این باور را در میان متخصصان در کشور نهادینه کند تا وارد این مسیر شوند و امروزه بیش از ۱۰۰ مرکز درمان ناباروری در کشور داریم.

همچنین با توجه به اینکه بسیاری از مراکز دانش لازم را در مورد سلول‌های بنیادی داشتند اما نتوانسته بودند به مرحله اجرا در آورند، در این رابطه پژوهشگاه رویان با درمان‌های نوین ناباروری فعالیت خود را پی گرفت و در کنار آن به جامعه علمی کشور در زمینه رفع ناباروری زنان کمک و به تدریج به مسائل سلول‌های بنیادی ورود کرد و همانند سازی را انجام داد.

این پژوهشگاه اکنون برای ژن درمانی و سلول درمانی پیشرفته و مهندسی بافت اقداماتی در دستور کار دارد و برای بومی سازی آن که به ابزاری مانند مواد و محلول‌هایی برای درمان ناباروری نیاز دارد و کاملا وابسته به خارج از کشور هستیم، ورود کرده است. به همین منظور تجربیات علمی خود را در اختیار شرکت‌هایی که باید این ابزارهای مهندسی سازی شده را تولید کنند، قرار داده است.

همچنین پژوهشگاه رویان در ادامه فعالیت های پژوهشی خود در بخش دامپروری و دامی هم خمیری تولید کرده که مانند واکسن عمل می‌کند تا مانع از اسهال گوساله‌ها شود و نیازی به آنتی بیوتیک‌های انسانی هم نداشته باشد. با توجه به اینکه گفته شده در سال ۲۰۴۰ بیشترین عامل مرگ و میر انسان‌ها که مقاومت باکتری‌ها و عوامل بیماری زا انسان است باید این آنتی بیوتیک‌ها از چرخه غذایی حذف شود.

بومی‌سازی ابزار آلات انتقال جنین، تأسیس بانک‌های زیست پزشکی مانند بانک تخمدان انسانی، تولید محصولات بیوتک، حمایت از خانواده و کمک به جوانی جمعیت، ایجاد بستر مناسب برای دانشجویان جهت استفاده از امکانات پیشرفته آزمایشگاهی، کمک به حفظ و بقای حیوانات در معرض انقراض، انجام طرح ملی تهیه داروی گاما، ورود ۳ داروی سلول درمانی به فهرست دارویی کشور و همچنین ورود به عرصه مطالعات بیودیسکاوری از دستاوردهای بخش تحقیقاتی پژوهشگاه رویان در یک سال اخیر است.

رویان پرچمدار جهاد دانشگاهی در عرصه تحقیقات و درمان

پژوهشگاه رویان پرچم دار جهاد دانشگاهی در عرصه تحقیقات و درمان و به نوعی پایتخت پژوهش‌های سلولی کشور است

مهمترین اقدامات و ابتکارات پژوهشگاه در یک‌ سال اخیر چه بود؟

افشاریان: یکی از مهمترین اقدامات تولید پوست یک و دو لایه حاصل بیش از ۱۰ سال تحقیق بین مهندسان بافت و بیولوژیست‌های زیست شناسان است. این پوست یک و دو لایه هر دو مجوز فروش خود را مرداد سال گذشته از سازمان غذا داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخذ کردند. پوست یک لایه برای بیمارانی که سوختگی درجه سه دارند و پوست دو لایه برای زخم‌هایی مانند پای دیابتی یا زخم‌های مزمن کاربرد دارد.

از دیگر ابتکارات شرکت‌های اسپیناف رویان است. شرکت فناوری بن‌یاخته‌های بندناف‌رویان که در واقع از کیسه آب دور جنین به یک زخم پوشی رسیدند که اکنون به عنوان آمیکر یه زخم پوش در درجه حرارت اتاق در شلف داروخانه‌ها برای سه سال قابل نگهداری است.

از دیگر موارد، تولید محلول های مورد نیاز آزمایشگاه‌های جنین شناسی مراکز درمانی پیشرفته ناباروری در سال گذشته بود که مجوز فروش و ورود به بازار را از وزارت بهداشت اخذ کرده است.

پژوهشگاه رویان در واقع پرچمدار جهاد دانشگاهی در عرصه تحقیقات و درمان و به نوعی پایتخت پژوهش‌های سلولی کشور است.

رویان به دنبال ثبت مرکز خودگردانی واحدهای جهاددانشگاهی

پژوهشگاه رویان برای ۴۶ سالگی این نهاد علمی و ۳۵ سالگی پژوهشگاه چه برنامه‌ای دارد؟

افشاریان: برای ورود به ۳۵ سالگی رویان و ۴۶ سالگی جهاد دانشگاهی باید هرچه بیشتر به دستاوردهای اشاره شده در چشم‌انداز دست یابیم. یکی از دستاوردهای مورد نظر ما ارائه خدمات به بیماران در همه جای جهان در زمینه ناباروری و جلوگیری از خروج زوج های ناباور ایرانی از کشور است زیرا درمان‌های کاملا جدیدی برای یک سری بیماری‌های جدید در رابطه با ناباروری وجود دارد به حدی که زوج‌های نابارور از سایر کشورهای دیگر برای درمان به ایران سفر کنند.

در زمینه محصولات سلولی و زیستی به دنبال ارایه خدمت محصولات جدید به جامعه هستیم که یکی از دستاوردهای سال گذشته پژوهشگاه اخذ مجوز یک مرکز و درمانگاه دیابت از وزارت بهداشت بود و اکنون در حال ثبت مرکز خودگردانی واحدهای جهاد دانشگاهی هستیم.

خبرهای خوب در سلول درمانی برای بیماری‌های لاعلاج

نقش این پژوهشگاه در کاهش مشکلات فرزندآوری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

افشاریان: در زمینه مسائل جوانی جمعیت برای آن دسته از زوجین ناباروری که تمایل به فرزنددار شدن دارند، تمام روش‌های موجود در دنیا در پژوهشگاه رویان به طور مرتب در حال افزایش است. در مورد مسائل سلول درمانی هم برای بیماری‌های لاعلاج طرح‌هایی را شروع کردیم که بعضی از آنها به کارآزمایی بالینی رسیده و بعضی آماده انتقال به صنعت است.

ما به عنوان پژوهشگاه کارهای پژوهشی را انجام داده و وارد یک سری مسائل دارویی در سلول‌ها برای درمان ناباروری شدیم که امید است برای سال آینده خبرهای خوبی در این زمینه داشته باشیم.

درمان بیش از ۵۰ درصد زوجین نابارور کشور

فعالیت‌های واحدهای جهاد دانشگاهی در حوزه ناباروری را چگونه می‌بیند و چقدر توانسته پاسخگوی نیازهای جامعه باشد؟

سهم مراکز دانشگاهی جهاد در حوزه ناباروری از بین ۱۰۰ مرکز، کمتر از ۱۰ درصد است اما بیش از ۵۰ درصد زوجین نابارور در سطح کشور توسط همین ۱۰ درصد درمان می‌شوندافشاریان: در مورد فعالیت واحدهای جهاد دانشگاهی در حوزه ناباروری در بین ۱۰۰ مرکزی که در کشور وجود دارد تنها کمتر از ۱۰ درصد از سهم این مراکز دانشگاهی مربوط به جهاد دانشگاهی است اما آماری که ارائه شده بیش از ۵۰ درصد زوجین نابارور در سطح کشور توسط همین ۱۰ درصد درمان می‌شوند و به نظر می‌رسد پاسخگوی نیاز جامعه است.

اگر بخواهید به چند دستاورد مهم جهاد دانشگاهی اشاره کنید، کدام است؟

افشاریان: در مورد دستاوردهای مهم جهاد دانشگاهی می‌توان به ورود موفق جهاد دانشگاهی به حوزه نفت و انرژی و ساخت مته دندانه‌ای توسط پژوهشگران مجموعه این نهاد علمی اشاره کرد.

بومی‌سازی ۸۵ درصد قطعات صنعت مترو توسط جهاد دانشگاهی گامی مهم در توسعه حمل‌ونقل شهری کشور و تولید محصولات خاص مربوط به گاوها توسط پژوهشگاه ابن سینای جهاددانشگاهی از دیگر دستاورهای این نهاد علمی است.

شتاب در جانشین پروری شهدای علمی

شتاب در پیشرفت علمی و فناوری به عنوان یکی از هفت تکلیف راهبردی رهبرانقلاب به مسئولان، چرا مجدد مورد تاکید رهبری قرار گرفته و گوشزد شده است؟

افشاریان: دشمن فکر می‌کند اگر دانشمندان ما را مورد هدف قرار دهد، ایران در زمینه علوم به خصوص علوم پیشرفته دچار مشکل می‌شود. فکر می‌کنم تاکید مقام معظم رهبری در این مورد به خاطر این است که ما با شتاب بیشتری حرکت کنیم.

وقتی دانشمند علمی را از دست می‌ دهیم بویژه دانشمندانی که در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه ایران به شهادت رسیدند، مطمئنا اینکه ما بتوانیم یک شبه افراد را جایگزین آنها کنیم خیلی سخت است. اما اگر همان افراد و جانشین پروری که انجام شده با سرعت بسیار در آن زمینه حرکت کنند، می‌توانیم این خلأ ایجاد شده در زمینه کارهای علمی را جبران کنیم.