برخی کشورها با حذف صفر از پول توانسته‌اند تورم را مهار کنند، برخی دیگر نه. اکنون این اقدام برای ایران می‌تواند منجر به کاهش تورم شود؟
کلیات طرح حذف چهار صفر از پول ملی در کمیسیون اقتصادی مجلس تصویب شد؛ طرحی که در صورت نهایی شدن، ساختار ریال را تغییر می‌دهد و هر «ریال جدید» معادل ۱۰ هزار ریال فعلی خواهد بود. هدف از این تغییر، ساده‌سازی محاسبات مالی، کاهش هزینه چاپ اسکناس و تسهیل مبادلات عنوان شده است.این ایده که سال‌هاست در محافل اقتصادی مطرح می‌شود، حالا بار دیگر به مرحله بررسی جدی رسیده، اما همچنان این پرسش مطرح است که آیا چنین اقدامی بدون اصلاحات کلان اقتصادی می‌تواند تغییری واقعی در وضعیت معیشت مردم ایجاد کند یا صرفاً یک «صورت‌سازی پولی» خواهد بود؟
اهداف اعلام‌شده از حذف صفر
مهم‌ترین هدف از حذف چهار صفر از پول ملی، طبق گفته مسئولان، ساده‌سازی مبادلات مالی و نظام حسابداری است. شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، اعلام کرده که این اقدام در درجه نخست به «کارآمدی نظام پولی» و «کاهش هزینه‌های چاپ و توزیع اسکناس» کمک می‌کند.در این طرح، واحد جدید پول ملی همچنان ریال خواهد بود، اما هر ریال جدید برابر با ۱۰ هزار ریال فعلی خواهد شد. همچنین قرار است ساختاری تازه برای تقسیمات پولی نیز در نظر گرفته شود؛ به‌طوری که هر ریال جدید از ۱۰۰ «قِران» تشکیل شود؛ واحدی که دهه‌هاست از چرخه مالی ایران حذف شده بود.از منظر رسمی، این تغییر شکلی در پول، اقدامی «فنی و حسابداری» توصیف شده است؛ اقدامی که قرار نیست تأثیری بر نرخ تورم یا قدرت خرید داشته باشد، اما ممکن است هزینه‌های تراکنش و نگهداری اسکناس را کاهش دهد و برخی جنبه‌های روانی آن، اعتماد عمومی را افزایش دهد.
آیا حذف صفر تأثیری بر تورم دارد؟
یکی از پرسش‌های پرتکرار درباره حذف صفر از پول ملی این است که آیا این اقدام باعث کاهش تورم خواهد شد؟ پاسخ اغلب کارشناسان اقتصادی به این پرسش، منفی است. آن‌ها معتقدند که حذف صفرها بیشتر تغییری ظاهری و حسابداری است و تا زمانی که سیاست‌های پولی و مالی کشور اصلاح نشود، نمی‌توان انتظار کاهش پایدار تورم را داشت.جعفر قادری، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، صراحتاً اعلام کرده که این طرح هیچ اثر مستقیمی بر مهار تورم نخواهد داشت، اما ممکن است باعث کاهش هزینه‌های مبادله و ساده‌سازی فرآیندهای اقتصادی شود. کارشناسان می‌گویند اگر همراه با این تغییر، اصلاحات ساختاری در نظام بودجه، کنترل نقدینگی، مدیریت کسری بودجه و شفاف‌سازی مالی صورت نگیرد، حذف صفرها فقط باعث سردرگمی عمومی یا افزایش انتظارات تورمی خواهد شد.به گفته کامران نادری، اقتصاددان، حذف صفرها “نه ابزار سیاست پولی است و نه مکانیزمی برای مهار تورم؛ بلکه صرفاً یک اصلاح ظاهری برای تسهیل در حسابداری و مبادلات است.”
تجربه کشورهای دیگر در حذف صفر؛ درس‌هایی برای ایران
ایران تنها کشوری نیست که درگیر کاهش ارزش پول ملی و حذف صفرها شده است. در چند دهه اخیر، کشورهای متعددی در مواجهه با تورم بالا، اقدام به تغییر واحد پول و حذف صفر کرده‌اند؛ اما نتیجه این سیاست در همه جا یکسان نبوده و تجربه آن‌ها درس‌های مهمی برای ایران دارد.ترکیه در سال ۲۰۰۵، شش صفر را از پول خود حذف کرد و «لیر جدید» را معرفی کرد. اما این اقدام تنها زمانی موفق شد که با اصلاحات اقتصادی گسترده، کنترل تورم و اعتمادسازی عمومی همراه بود.رومانی، زامبیا و زیمبابوه نیز تجربه حذف صفر را داشتند. رومانی پس از اجرای سیاست‌های انضباطی توانست ثبات اقتصادی ایجاد کند، در حالی‌که زیمبابوه به دلیل تداوم سیاست‌های غلط، در نهایت واحد پول خود را کاملاً از دست داد.نتیجه‌گیری از این تجربه‌ها ساده است: حذف صفر تنها زمانی اثرگذار خواهد بود که در کنار آن، سیاست‌های تثبیت اقتصادی، استقلال بانک مرکزی، شفافیت مالی و انضباط بودجه‌ای نیز پیاده شود. در غیر این صورت، این تغییر صرفاً به تغییر شکل اسکناس‌ها و تابلوهای قیمت ختم خواهد شد.
صلاح ظاهری یا گام نخست؟
حذف چهار صفر از پول ملی، اگرچه اقدامی بلندمدت و پیچیده است، اما در اصل یک اصلاح شکلی و حسابداری محسوب می‌شود؛ نه درمانی برای بیماری‌های مزمن اقتصاد ایران. تجربه کشورهای دیگر نشان داده که موفقیت چنین سیاستی، مشروط به اجرای همزمان اصلاحات ساختاری و پولی است. تا زمانی که اقتصاد کشور درگیر تورم مزمن، کسری بودجه، وابستگی به درآمدهای نفتی و بی‌ثباتی در سیاست‌گذاری باشد، تغییر واحد پول تنها به کوتاه‌تر شدن ارقام چک‌ها و صورت‌حساب‌ها منجر خواهد شد، نه به بهبود واقعی قدرت خرید مردم.با این حال، اگر حذف صفرها به‌عنوان بخشی از یک بسته جامع اصلاح اقتصادی اجرا شود که شامل مهار تورم، شفاف‌سازی نظام مالی، و تقویت اعتماد عمومی به ریال باشد. می‌تواند به عنوان نقطه شروعی برای بازسازی نظم پولی کشور در نظر گرفته شود. اصلاح پول ملی، نه معجزه است و نه بی‌فایده. هم می‌تواند بی‌اثر باشد، و هم نقطه شروع یک بازسازی بزرگ؛ بسته به اینکه با چه نگاهی و چه سیاست‌هایی همراه شود.
