کارشناسان معتقدند که یکی از محصولات صنعتی که ساخت آن به شدت نیازمند آب سالم است و به بحران آب و گسترش دامنه فرونشست در کشور دامن زده، تولید بتن و سازه‌های بتنی است.
به گزارش هیچ یک _ میزان مصرف آب با سیمان نسبت معکوس دارد، به طوریکه ساخت یک متر مکعب بتن با ۸ پاکت سیمان با عیار ۴۰۰ کیلوگرم، نیازمند ۲۵۰ لیتر آب است.
طبق گزارش ها حدود ۶۰ درصد آب تهران از محل چاه‌ها برداشت می‌شود و این مساله، معضلات بسیار جدی همچون بحران کم‌آبی، فرونشست زمین و البته تغییر شکل الاستیک پوسته زمین را به دنبال داشته و باعث شده است که در برخی از مناطق استان تهران بیش از ۳۰ سانتیمتر فرونشست را شاهد باشیم.
به طورحتم این میزان برداشت از چاه های زیرزمینی که حتی در بسیاری از مناطق کشور به خصوص کلان شهرها و حتی کلان شهرهای فلات مرکزی ایران به ۹۰ درصد نیز می رسد یک تهدید بزرگ محسوب می شود.
اما چندی پیش سازمان آب منطقه‌ای استان تهران در گزارشی اعلام کرد که حدود ۱۳ هزار و ۴۹۰ حلقه چاه مجاز در این استان وجود دارد و یک میلیارد و ۸۷۰ متر مکعب در سال از این چاه‌ها آب برداشت می‌شود و از هزار و ۹۰۰ حلقه چاه غیر مجاز در استان تهران، سالانه ۴۰۶ میلیون متر مکعب آب برداشت می‌شود.
طبق این گزارش، از چاه‌های غیرمجاز بخش آب شرب، باغچه‌ها و ویلاها حدود ۱۷۵ میلیون متر مکعب، از چاه‌های غیرمجاز در بخش کشاورزی ۱۷۳ میلیون متر مکعب، و از چاه‌های غیرمجاز بخش فضای سبز حدود ۵۵ میلیون متر مکعب آب برداشت می‌شود. جمع برداشت سالانه از چاه‌های استان تهران حدود بیش از ۲.۲ میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود.
برهمین اساس سالانه ۸۴۰ میلیون متر مکعب آب از سفره‌های زیرزمینی برای تامین آب شرب برداشت می‌شود و فقط ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب به سفره ها باز می گردد بنابراین سالانه ۳۰ تا ۴۰ میلیون متر مکعب آب در تهران تراز منفی وجود دارد.
اسفندماه سال ۱۴۰۰ نیز مهدی زارع، زلزله شناس در یادداشتی اعلام کرد: در ۲۵ مهر ۱۳۸۸ زلزله با بزرگای ۴.۰ در شریف آباد ورامین، اول اسفند ۱۳۸۹ با بزرگای ۴.۱ در پاکدشت، ۲۴ مرداد ۱۳۹۴ در جواد آباد ورامین با بزرگای ۴.۱ و در ۲۹ آذر ۱۳۹۶ در ملارد با بزرگای ۵.۲ و در در ۶ خرداد ۱۴۰۱ در منطقه ۱۶ در جنوب تهران، در مجاورت آزادراه تهران – قم با بزرگای ۴.۱ نمونه هایی از رخداد زمین لرزه های کوچک تا متوسط در پیرامون دشت‌های استان تهران در ۱۳ سال گذشته است.
تداوم برداشت آب از آبخوان‌های استان تهران می‌تواند تهران و پهنه پیرامون خود را با چالش تحریک گسل‌های فعال که از دشت محل پمپاژ از چاه های استان تهران و وقوع زمین‌لرزه‌های شدید یا بزرگتر مواجه کند.
اما به گفته کارشناسان، یکی از دلایل بحران بروز فرونشست زمین و البته کم آبی فعلی در کشور به عنوان یک منطقه خشک و نیمه خشک، جدا از مصرف بی رویه آب در حوزه کشاورزی و بی توجهی به الگوی کشت سرزمینی، استفاده بی رویه برخی صنایع از این نعمت خدادادی است.
در رابطه با اهمیت توجه به دلایل بحران فرونشست زمین با احمد کرمی‌راد فعال حوزه دانش‌بنیان به گفت و گو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
این فعال حوزه دانش بنیان با بیان اینکه، نگاه و راهکارهای ما از حوزه بخش خصوصی واقع بینانه تر و همراه با راهکارها عملیاتی تر است، افزود: تهران به لحاظ جمعیتی و پایتخت سیاسی کشور اکنون با بحران جدی آب مواجه شده است و طبق آخرین خبری که شنیده ایم جای خوشبختی وجود دارد که تا شهریور ماه آب داریم و واقعا نمی دانیم بعد از این چه اتفاقی قرار است رخ دهد.
کرمی راد در ادامه با اشاره به آب بر بودن برخی از صنایع کشور از جمله فولاد و بتن اظهارکرد: به طورحتم کارخانجات فولاد باید کنار دریاها احداث شوند و کارخانجات سیمان هم باید کنار معادن قرار گیرند و هر دو محصول نیازمند آب بسیار زیادی هستند.
وی با ذکر مثالی به تفاوت مصرف آب در سازه های فلزی و سازه های بتنی اشاره کرد و افزود: هر دو محصول برای تولید نیازمند آب بسیار زیادی هم در فرآیند تولید و هم کنترل دمای تولید هستند و خود تولیدکنندگان این دو محصول می توانند در این خصوص اظهارنظر داشته باشند اما هنگامی که محصول تولید و وارد بازار مصرف می شود می توان یک مقایسه ای بین سازه های فلزی و سازه های بتنی داشته باشیم.
کرمی راد با بیان اینکه، تقریبا بین ۲ تا ۲.۵ برابر آب مصرفی سازه های بتنی بیشتر از سازه های فولادی است، افزود: این بدان معنی است که یک ساختمانی که اسکلت آن بتنی است و تمام ستون ها و سقف ها از بتن است بین دو تا سه برابر آب بیشتری مصرف می کند تا یک سازه فلزی که فقط ممکن است سقف آن بتنی باشد و این مسلله بسیار با اهمیتی است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر موضوع بزرگتری که پشت این مقایسه عددی وجود دارد این است که در زمان حاضر چه آبی و با چه کیفیتی آن هم در استانی مانند تهران که اطراف آن نه دریایی و نه دریاچه ای وجود دارد در ساخت بتن استفاده می شود. اگر ساختمان ها در کشورهای پرآب از سازه های بتنی ساخته شود مشکلی نیست چراکه مساله اصلی استفاده فراوان آب سالم در این صنعت است، اما در کشور خشک و نیمه خشک ایران به هیچ وجه این کار توجیهی ندارد.
وقتی آب آشامیدنی برای ساخت بتن استفاده می شود!
این فعال حوزه دانش بنیان کشورمان با بیان اینکه، ذخایر ملی ما در حوزه آب آشامیدنی تقریبا زیر پنج درصد کل منابع آبی کشور است، گفت: در تهران، آبی که برای شست و شوی شن و ماسه گرفته تا ساخت بتن استفاده می شود، آب آشامیدنی سالم و یا آبی است که با حداقل هزینه آن را می توان تصفیه و به آب قابل شرب تبدیل کرد.
کرمی راد در توضیح بیشتر افزود: آب مورد استفاده برای ساخت بتن و سازه های بتنی باید دائما از میکسر انتقال دهنده و حمل بتن کنترل شود و حتی بعد از اجرای سازه بتنی نیز دوباره باید از آب شهری برای عمل آوری بتن استفاده شود چراکه بعد از بتن ریزی برای نگهداری تا چند روز باید بتن خیس نگه داشته شود و این درحالی است که برای این کار در ساختمان ها و مناطق مختلف شهری آبی غیر از آب قابل شرب موجود در لوله کشی ها وجود ندارد.
در تهران، آبی که برای شست و شوی شن و ماسه گرفته تا ساخت بتن استفاده می شود، آب آشامیدنی سالم و یا آبی است که با حداقل هزینه آن را می توان تصفیه و به آب قابل شرب تبدیل کرد.وی با تاکید براینکه، دو سازه بتنی و فلزی از نظر علمی، تحقیقی هر دو جزو بهترین گزینه های ساخت ساختمان محسوب می شود در عین حال افزود: البته کشورها در این بخش بر اساس منابع سرزمینی و جغرافیایی خود و برنامه های توسعه از ظرفیت های موجود استفاده می کنند.
حفظ محیط زیست، منابع آبی و کاهش زلزله با جایگزینی سازه‌های فلزی
اما این کارآفرین کشورمان در ادامه با اشاره به وجود بحران آب در کشور که از دهه های قبل آغاز شده است، با طرح یک پرسش گفت: چرا با وجود سرمایه گذاری های جدی انجام شده در حوزه فولاد و فولاد نوردشده، باید آب آشامیدنی سالم در سازه های بتنی استفاده شود، درحالی که به راحتی می توانیم سازه های فلزی را جایگزین سازه های بتنی کنیم.
کرمی راد گفت: برخی معتقدند جایگزین کردن سازه های فلزی به جای بتنی اختلاف قیمت ایجاد خواهد کرد، اما تحقیقات نشان داده است که استفاده از سازه های فلزی در ساختمان های متعارف ۵ تا ۷ طبقه که تقریبا بیش از ۹۵ درصد پروانه های ساختمانی شهرداری را به خود اختصاص می دهد، حدود یک تا یک و نیم میلیون تومان در متر مربع اختلاف هزینه خواهد داشت.
وی افزود: اگر مزایای مستقیم و غیرمستقیم سازه فلزی در مقایسه با سازه بتنی مقایسه شود، این عدد غیر مستقیم دوباره جبران خواهد شد و در این تفاوت قیمت ناچیز، در مقایسه با میانگین قیمت متراژ ساختمان های در تهران عددی محسوب نمی شود. از طرفی استفاده از سازه های فلزی با روش های مهندسی، ساختمان ها را در برابر زلزله بیمه خواهد کرد و همچنین با شرایط آبی کشور همخوانی داشته و از طرف دیگر با محیط زیست سازگار و قابل بازیافت است.
این فعال حوزه دانش بنیان با بیان اینکه، طبق آمار با گذشت حدود ۳۰ سال ساختمان ها در استان تهران تخریب و مجددا نوسازی می شوند، ادامه داد: این درحالی است که از نظر علمی گفته شده است نخاله‌های بتنی حاصل این تخریب، پس از گذشت هزار سال هم در طبیعت بازیافت نمی شوند.
کرمی راد بیان داشت: مشخص نیست که در کلان شهر تهران نخاله های این ساختمان ها که از گچ و بتن است کجا حمل و نگهداری می شود و چگونه این نخاله ها به چرخه اکوسیستم بازخواهد گشت و این یک فاجعه است.
تحقیقات نشان داده است که استفاده از سازه های فلزی در ساختمان های متعارف ۵ تا ۷ طبقه که تقریبا بیش از ۹۵ درصد پروانه های ساختمانی شهرداری را به خود اختصاص می دهد، حدود یک تا یک و نیم میلیون تومان در متر مربع اختلاف هزینه خواهد داشت.وی اضافه کرد: در صورتی که در ساختمان های فلزی و فولادی هنگام تخریب ساختمان، آهن آلات را خریداری می کنند و در کوره‌ها دوباره با گریدهای پائین تر و بالاتر یک محصول فولادی دیگر تولید می کنند و به عبارتی مجددا برخلاف نخاله های بتنی که در طبیعت رها می شوند، بازیافت می شوند.
از بین رفتن اکوسیستم استان تهران با برداشت بی‌رویه شن و ماسه برای ساخت بتن
کرمی راد همچنین با اشاره به وضعیت زمین های اطراف استان تهران از جمله شهریار، رباط کریم، پرند، پردیس و گرمسار گفت: متاسفانه همه بستر رودخانه های استان تهران در طول دهه های گذشته به دلیل برداشت های بی رویه شن و ماسه و معادن برای ساخت محصولی به نام بتن برای ساختمان سازی دچار آسیب جدی شده است و به نوعی بستر طبیعی و اکوسیستم طبیعی شرق و غرب تهران نابود شده و مسئولیت اجتماعی در قبال سیلاب ها و سیستم محیط زیست منطقه از بین رفته است.
وی با بیان اینکه، باید دولت، شهرداری ها، نظام مهندسی و وزارت مسکن مشوق هایی برای مردم داشته باشند که برای فرار از مخاطرات زلزله و البته بحران آب، برای ساخت و سازها به سازه های فلزی سوق پیدا کنند، افزود: به عنوان مثال شهرداری ها اعلام کنند که اگر مردم سازه خود را فلزی بسازند مشمول مشوق هایی در پروانه و جواز ساخت خواهند شد چراکه کشور در بلندمدت سود خواهد کرد.
شهرداری‌ها برای کاهش استفاده از بتن در ساختمان‌ها برای مردم یارانه در نظر بگیرند
این کارآفرین کشورمان در ادامه با اشاره به اینکه، طبق گزارش ها، بیش از ۹۵ درصد ساختمان ها در استان تهران بتنی ساخته می شوند، افزود: این خود از یک منظر با توجه به خطرات زلزله، ضربه ای که به محیط زیست وارد می شود و البته انواع ناترازی انرژی و آب، سوق دادن سازندگان به سازه های فلزی به طورحتم یک ضرورت است و می تواند در رفع این ناترازی ها کارساز باشد.
کرمی راد پیشنهاد داد: سازمان نظام مهندسی کشور با توجه به احتمال رخ دادن فاجعه بزرگ زلزله و ناترازی آب و انرژی، برای طراحی ساختمان های فلزی که در هزینه تمام شده ساختمان هم بسیار مناسب تر از سازه های بتنی است، در بحث های نظارت و محاسبات، یارانه ای را برای مردم در نظر بگیرد.
وی بیان داشت: وزارت مسکن نیز می تواند امتیازاتی به مردم ارائه کند و در هزینه ها با مردم شریک شود و مطمئنا این یکی از راهکارهای عملی برای رفع انواع ناترازی ها به خصوص آب است.
وی معتقد است: اگر ساخت و سازها در کشور به سمت سازه های فلزی سوق یابد در کنار اینکه عمر ساخت و سازها و نظم شهری بهبود پیدا خواهد کرد، به طور قطع با استفاده از سازه های فلزی در ساختمان‌ها، عمر حداکثر ۳۰ تا ۴۰ سال به عمر بیش از ۱۰۰ سال افزایش خواهد یافت. همانطور که درتمام دنیا به هیچ وجه اجازه نمی دهند که یک ساختمان زیر ۷۰ تا ۱۰۰ سال تخریب شود چراکه ساختمان ها را یک منابع ملی می دانند و نهایتا کار به یک بازسازی نما یا داخل ساختمان محدود می شود.
اگر ساخت و سازها در کشور به سمت سازه های فلزی سوق یابد در کنار اینکه عمر ساخت و سازها و نظم شهری بهبود پیدا خواهد کرد، به طور قطع با استفاده از سازه های فلزی در ساختمان‌ها، عمر حداکثر ۳۰ تا ۴۰ سال به عمر بیش از ۱۰۰ سال افزایش خواهد یافت.ساخت بتن، متهم اصلی فرونشست و بحران آب در کشور
اما یک کارآفرین نمونه کشورمان در سال ۱۳۹۶ نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: بحران آب بسیار حائز اهمیت است چراکه در آینده نزدیک هم به نظر می رسد، اگر این رویه ادامه پیدا کند آب جیره بندی خواهد شد.
علیرضا زرین نژاد با تاکید براینکه پیش از این باید با پیش بینی و آینده نگری، اقدامات لازم برای استفاده از سیستم های آب شیرین کن از محل دریای مازندران و خلیج فارس صورت می گرفت، اذعان کرد: متاسفانه هم اکنون ذخایر سدها در وضعیت ناگواری قرار دارد لذا باید در کنار مدیریت مراکز تولیدی که از آب شرب برای صنعت استفاده می کنند، در کنار تعطیل کردن استخرها، مردم را هم دعوت کنیم تا همراهی لازم را در استفاده بهینه آب در مصارف شخصی داشته باشند.
وی با بیان اینکه به طورحتم یکی از محصولات صنعتی که با آب های سالم ارتباط مستقیم دارد و به بحران آب و حتی فرونشست زمین به خصوص در بخش هایی از استان تهران دامن زده است، تولید بتن است افزود: میزان مصرف آب با مصرف سیمان نسبت معکوس دارد به طوریکه برای ساخت یک متر مکعب بتن با ۸ پاکت سیمان و باعیار ۴۰۰ کیلوگرم، نیازمند ۲۵۰ لیتر آب است.
این فعال بخش خصوصی در پاسخ به این سوال که چرا قیمت تمام شده بتن از فولاد ارزان تر است نیز گفت: به دلیل اینکه برای ساخت بتن از آب ارزان و چاه های زیرزمینی و حتی آب لوله کشی متعلق به مناطق مسکونی استفاده می کنند.
ساخت یک میلیون واحد مسکونی بتنی برابر با آب دو سد در کشور است!
به گفته این کارشناس، اگر برای هرمتر مکعب بتن حداقل ۲۵۰ لیتر آب استفاده شود، برای ساخت ۱۰ هزار واحد مسکونی با متراژ ۱۰۰ متر مربع بین ۱۷۰ میلیون لیتر است که اگر این به یک میلیون واحد مسکونی تعمیم داده شود به اندازه ظرفیت آبی دو سد کشور است و این یک فشار مضاعف بر منابع آبی کشور خواهد بود.
زرین نژاد افزود: این درحالی است که سازه های فلزی و حتی سازه های قدیمی چوبی هم به این میزان آب نیاز ندارند و ضمن اینکه هیچ آسیبی به محیط زیست وارد نخواهد کرد و برای ساختمان سازی نیز از کیفیت و ایمنی بالاتری برخوردار است. لذا یک کار ضرب الاجل که می تواند مصرف آب کشور را مدیریت شود کاهش هرچه بیشتر استفاده بتن در سازه های ساختمانی است.
وی در خصوص نیاز آبی سازه های فولادی نیز با اشاره به اینکه، کارخانجات فعال در حوزه ساخت فولاد در کشور زیاد پراکندگی ندارند، افزود: اخیرا پروژه تامین آب بزرگترین کارخانجات تولید ورق و فولاد که ذوب آهن اصفهان و فولاد مبارکه است با سرمایه گذاری ۴۰۰ میلیون دلاری و انجام لوله کشی ۲۷۰ کیلومتری از خلیج فارس انجام شده است و همچنین کارخانه اکسین اهواز که برای خنک کردن دستگاه ها و تجهیزات خود از رودخانه کارون استفاده می کند و آب مورد نیاز خود را از آب شرب یا آب زراعی تامین نمی کند.
این فعال بخش خصوصی در پاسخ به اینکه آیا برای ساخت بلوک های بتنی می توان از آب های پساب استفاده کرد نیز با بیان اینکه، یک سری استانداردها برای ساخت بتن وجود دارد که مهمترین آن استفاده از آب سالم است، افزود: از نظر فنی استفاده از پساب امکان‌پذیر نیست چراکه آب از یک سختی مشخصی برخوردار است و برای ساخت بتن از هر آبی نمی توان استفاده کرد.
زرین نژاد گفت: آبی که قلیایی یا اسیدی و دارای سختی باشد، کاهش مقاومت بتن را به دنبال خواهد داشت، ضمن اینکه از نظر بهداشتی و جلوگیری از رسوخ باکتری ها به منازل مسکونی باید از آب سالم استفاده کرد.
وی با بیان اینکه، یکی از آب‌های مصرفی در ساخت و سازهای اماکن بتنی آب آشامیدنی است، افزود: این آب جزو آب‌های مناسب ساخت ساختمان است و نیازی به انجام آزمایش‌های کنترل کیفیت نداشته و می‌توان به راحتی از آن در طرح اختلاط بتن استفاده کرد.
