کشورهای آسیای مرکزی افزایش تعامل اقتصادی با افغانستان را در اولویت قرار داده‌اند و بر همکاری‌های عملی، تجارت و مسیرهای حمل و نقل جدید تمرکز کرده‌اند که به باور آنها، امنیت منطقه‌ای را بهبود می‌بخشد.
به گزارش هیچ یک _ روابط میان پنج کشور آسیای مرکزی و افغانستان با پیشبرد طرح‌هایی برای ایجاد خطوط ریلی جدید، افزایش تجارت و ایجاد فرصت‌هایی برای مردم عادی افغانستان، رو به گرم شدن است.
تلحلیلگران می‌گویند کشورهای آسیای مرکزی با افزایش ارتباطات و تجارت متمرکز بر همکاری‌های عملی هستند که در خدمت منافع اقتصادی آنها است و در نهایت به بهبود امنیت منطقه‌ای کمک کند. بر همین اساس، بازگرداندن افغانستان به عرصه اقتصادی را در اولویت قرار داده‌اند.
صنعت کوشکومبایف، پژوهشگر ارشد اندیشکده «موسسه مطالعات استراتژیک» قزاقستان، به اوراسیانت گفت: ما سعی می‌کنیم به افغانستان نگاه عمل‌گرایانه‌تری داشته باشیم، زیرا اگر دور افغانستان دیوار بکشیم، برای وضعیت، ثبات و امنیت منطقه‌ای مفید یا سودمند نیست. به همین دلیل است که ما در روابط اقتصادی مشارکت می‌کنیم.
کوشکومبایف در حاشیه یک مجمع منطقه‌ای (CAMCA) که ماه گذشته در اولان‌باتور برگزار شد و در آن، درباره ارتقای همکاری نزدیک‌تر میان آسیای مرکزی، مغولستان، قفقاز و افغانستان بحث شد، اظهار کرد: افزایش تعامل را راهی برای برقراری مجدد روابط تاریخی با همسایه جنوبی آسیای مرکزی می‌داند؛ روابطی که تقریبا ۵۰ سال ناآرامی در افغانستان آن را مختل کرده است.
تلاش‌های آسیای مرکزی برای تقویت ارتباط با افغانستان در سوم ژوئیه، زمانی که روسیه رسما دولت طالبان در کابل را به رسمیت شناخت، تقویت شد. اقدام روسیه در به رسمیت شناختن دولت طالبان، به طور بالقوه راه را برای کشورهای آسیای مرکزی هموار می‌کند تا این روند را در آینده‌ای نه چندان دور دنبال کنند.
الدانیز گوسینوف، محقق قزاقستانی دانشگاه ابن خلدون استانبول، در مصاحبه‌ای در همان مجمع اظهار کرد: روابط نزدیک‌تر برای همه طرف‌ها، برد-برد خواهد بود. او به اوراسیانت گفت: ما در آسیای مرکزی مرز بسیار وسیعی با افغانستان داریم. سه کشور از پنج کشور (تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) مرز مشترک دارند و آنها همچنین سعی می‌کنند از طریق افزایش تجارت، ثبات و امنیت و رفاه را برای افغانستان ارتقا دهند.
تجارت میان آسیای مرکزی و افغانستان در حال افزایش است. برای مثال، تجارت ازبکستان و افغانستان در سال ۲۰۲۴، به ۱.۱ میلیارد دلار رسید که حدود ۲۵ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۳ است.
مقامات طالبان به طور فزاینده‌ای در رویدادهای منطقه‌ای حضور پیدا کرده‌اند و این نشان می‌دهد که افغانستان برای تجارت آماده است.
یکی از زمینه‌های مهم تعامل، ایجاد مسیرهای حمل و نقل جدید است که آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به جهان متصل می‌کند. جنگ در اوکراین، دولت‌های آسیای مرکزی را مجبور می‌کند تا به دنبال جایگزین‌هایی برای کریدور شمالی تثبیت شده از طریق روسیه باشند و به دنبال دسترسی به بازارها و مسیرهای صادراتی جدید باشند.
کشورهای آسیای مرکزی زندانی جغرافیای خود هستند: همه آنها محصور در خشکی هستند و برای رسیدن به اقیانوس باید از یک کشور دوم عبور کنند؛ ازبکستان محصور در خشکی مضاعف است و باید از دو کشور عبور کند.
سنجر والیف از اندیشکده «مرکز مطالعات سیاست خارجی ازبکستان» در نشست «آسیای مرکزی، مغولستان، قفقاز و افغانستان» گفت: با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، ما در حال پیشبرد یک استراتژی بلندمدت برای بازگرداندن ارتباط با آسیای جنوبی هستیم. در مورد ما، هیچ مسیر دیگری برای ساخت کریدورهای حمل و نقل جدید وجود ندارد.
ازبکستان از یک کریدور سراسری افغانستان حمایت می‌کند که در صورت تکمیل، ازبکستان را از طریق افغانستان به بنادر پاکستان متصل می‌کند. یکی از مسیرهای ریلی پیشنهادی، تِرمِذ در مرز ازبکستان با افغانستان را از طریق کابل به پیشاور در پاکستان متصل می‌کند.
ازبکستان در حال حاضر میزبان یک مرکز حمل و نقل و لجستیک در مرز است. مرکز حمل و نقل «تِرمِذ کارگو» با هدف ساده‌سازی حمل و نقل ریلی و جاده‌ای محموله‌ها به داخل و خارج از افغانستان، ایجاد شده است.
از سال ۲۰۱۱، یک خط آهن ساخته شده توسط ازبکستان، شهرهای شمالی حیرتان و مزار شریف افغانستان را به هم متصل کرده است. این خط آهن دروازه اصلی واردات افغانستان از آسیای میانه است و از طریق پل دوستی، سازه‌ای مربوط به دوران شوروی که از رودخانه آمو دریا عبور می‌کند، به شبکه ریلی ازبکستان در تِرمِذ متصل می‌شود.
در ماه فوریه، اعلام شد که پس از تکمیل یک مطالعه امکان‌سنجی، کار گسترش این خط به هرات در مرز افغانستان با ایران آغاز خواهد شد. این امر در نهایت می‌تواند دسترسی به خلیج فارس را برای ازبکستان محصور در خشکی فراهم کند.
قزاقستان و ترکمنستان در حال همکاری در مورد یک خط آهن دیگر هستند که از افغانستان عبور می‌کند و آستانه در آوریل، ۵۰۰ میلیون دلار برای آن اختصاص داد. این مسیر از تورغندی، در مرز افغانستان با ترکمنستان، آغاز می‌شود و در مسیر خود به اسپین بولدک در مرز پاکستان، از هرات و قندهار عبور می‌کند که دسترسی به تجارت دریایی و بازارهای عظیم جنوب آسیا را برای کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی فراهم می‌کند.
والیف در مورد چالش‌های پیش روی این پروژه‌های بلندپروازانه صریح بود. او خاطرنشان کرد: ساخت و ساز شامل زمین‌های کوهستانی چالش‌برانگیز است که نیاز به تخصص مهندسی پیشرفته و سرمایه‌گذاری مالی قابل توجه دارد. وضعیت امنیتی ناپایدار در افغانستان و منطقه وسیع‌تر، با توجه به جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی و خصومت‌های پاکستان و هند ممکن است بر اجرای این پروژه‌ها تاثیر بگذارد.
والیف اذعان کرد: در بسیاری از بحث‌ها، هنوز سطح بالایی از شک و تردید در مورد توانایی مقامات فعلی افغانستان برای تضمین ایمنی راه‌آهن جدید در سراسر کشور وجود دارد. با این حال، ما در ازبکستان متقاعد شده‌ایم که همه این مشکلات را می‌توان با حمایت سیاسی، مشارکت موسسات مالی بین‌المللی و ارتباط سازنده بین متخصصان حل کرد.
فراتر از تنوع‌بخشی به مسیرهای حمل و نقل و صادرات، تمرکز بر ایجاد شغل برای افغان‌های عادی با هدف تثبیت اقتصادی این کشور جنگ‌زده است. یکی دیگر از پروژه‌هایی که برای نزدیک‌تر کردن افغان‌ها به آسیای میانه طراحی شده است، منطقه آزاد ایرتوم در تِرمِذ است که سال گذشته افتتاح شد و به شهروندان افغان اجازه می‌دهد تا ۱۵ روز بدون ویزا وارد شوند. این منطقه ۳۵ هکتاری دسترسی به مراکز خرید، تفریحی، مراقبت‌های بهداشتی و آموزشی را در یک محیط امن فراهم می‌کند.
بر اساس گزارش اویل پرایس، گوسینوف خاطرنشان کرد: برای افغان‌ها این فرصتی است تا بدون هیچ مانعی به خارج از کشور بروند و دنیای دیگری را ببینند. او در پایان گفت: ایجاد پل ارتباطی میان افغان‌ها و آسیای مرکزی در نهایت می‌تواند به آنها در بهبود وضعیت داخلی افغانستان کمک کند.
