مرز میان حیات و مرگ کجاست؟ در نگاه اول، تعریف «زندگی» ساده به نظر می‌رسد. از حیوانات هوشمند گرفته تا ارگانیسم‌های تک‌سلولی، همگی در درخت حیات جای می‌گیرند. اما ویروس‌ها همیشه این دسته‌بندی را به هم ریخته‌اند.آن‌ها به تنهایی رشد و انرژی تولید نمی‌کنند، اما وقتی وارد بدن میزبان می‌شوند، به شکلی باورنکردنی فعال شده و تاریخ را تغییر می‌دهند. اکنون دانشمندان یک موجودیت سلولی جدید و اسرارآمیز را کشف کرده‌اند که این مرز را حتی از قبل هم محوتر می‌کند و این سؤال اساسی را پیش می‌کشد که تعریف دقیق یک موجود زنده چیست؟
کشف موجودی که تعریف زندگی را به چالش کشید
در مقاله‌ای که به تازگی در سرور bioRxiv منتشر شده، محققان کانادایی و ژاپنی از شناسایی یک موجودیت سلولی جدید خبر دادند که به نظر می‌رسد در مرز میان یک سلول زنده و یک ویروس قرار دارد. آن‌ها این موجود عجیب را سوکونارکئوم میرابیل (Sukunaarchaeum mirabile) نامیدند که از نام یک خدای اسطوره‌ای ژاپنی با جثه کوچک گرفته شده است.این کشف شگفت‌انگیز به طور اتفاقی و زمانی رخ داد که تیمی به سرپرستی ریو هارادا، زیست‌شناس مولکولی از دانشگاه دالهاوزی کانادا در حال مطالعه ژنوم یک پلانکتون دریایی بودند. آن‌ها در میان داده‌ها با حلقه‌ای از DNA مواجه شدند که با هیچ گونه شناخته‌شده‌ای مطابقت نداشت.بررسی‌ها نشان داد این موجود به فرمانرو آرکیا (Archaea) تعلق دارد؛ گروهی از سلول‌های باستانی که خود ما نیز میلیاردها سال پیش از آن‌ها تکامل یافته‌ایم.
نه زنده، نه مرده؛ پارادوکس عجیب این موجود
چیزی که «سوکونارکئوم» را تا این حد منحصر به فرد می‌کند، ویژگی‌های دوگانه آن است. این موجود، ژن‌های لازم برای ساخت ریبوزوم و RNA پیام‌رسان خود را دارد؛ چیزی که ویروس‌ها فاقد آن هستند و برای همین یک موجود زنده کامل محسوب نمی‌شوند.از طرف دیگر این موجود تقریبا تمام مسیرهای متابولیک (سوخت‌وساز) خود را به میزبانش واگذار کرده و به نظر می‌رسد تنها هدفش، تکثیر خودش است. ژنوم آن به شدت «ساده‌سازی شده» و تقریبا تمام عملکردهای حیاتی خود را برون‌سپاری کرده است. این سطح بی‌سابقه از وابستگی متابولیک به میزبان، تمایز عملکردی بین یک حیات سلولی حداقلی و ویروس‌ها را به چالش می‌کشد.
ژنومی کوچک‌تر از کوچک‌ترین‌ها
شاید شگفت‌انگیزترین ویژگی این موجود، ژنوم فوق‌العاده کوچک آن باشد که تنها ۲۳۸ هزار جفت‌باز DNA دارد. برای درک بهتر این عدد باید بدانیم که ژنوم بسیاری از ویروس‌ها صدها هزار جفت‌باز دارد و کوچک‌ترین ژنوم کامل شناخته‌شده در فرمانرو آرکیا، ۴۹۰ هزار جفت‌باز است. این یعنی ژنوم «سوکونارکئوم» کمتر از نصف کوچک‌ترین خویشاوند خود است!این کشف نشان می‌دهد که درک ما از حیات تا چه اندازه ناقص است. این موجود نه کاملا زنده است و نه کاملا شبیه به یک ویروس. «سوکونارکئوم» مرزهای متعارف حیات سلولی را جابجا کرده و تأکید می‌کند که تنوع زیستی در دنیای میکروبی بسیار فراتر از تصور ماست. شاید با کاوش بیشتر با اشکال خارق‌العاده‌تری از حیات روبرو شویم که درک ما از تکامل و تعریف موجود زنده را برای همیشه تغییر دهند.
