سازگاری با کم‌آبی مفهومی است که در دهه‌های اخیر در سطح کشور مطرح شده است ، در قالب این برنامه در استان اردبیل تاکنون بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی شده است و انتظار می‌رود با اجرای کامل این برنامه، چالش‌های بخش آب استان به ویژه وضعیت آبخوان‌ها بهبود یابد.
به گزارش هیچ یک _ “سازگاری با کم‌آبی” مفهومی است که طی سال‌های اخیر در ادبیات اجرایی و مدیریتی کشور جا افتاده است. این مفهوم و این رویکرد در واقع به دنبال آشکار شدن تغییرات اقلیمی و تشدید خشکسالی‌ها در مناطق مختلف جهان از جمله ایران شکل گرفته است.
ایرانیان در طول تاریخ مبدع و آفریننده تاسیسات مرتبط با ذخیره‌سازی و استفاده بهینه آب بوده‌اند. احداث انواع قنات‌ها و آب انبارها از جمله این تاسیسات بوده است. عنصر میراب از عناصر محوری در ادبیات سیاسی و اجتماعی تاریخ ایران بوده است.
در دهه‌های اخیر و با توسعه تکنولوژی و زیرساخت‌های استخراج، ذخیره‌سازی و انتقال آب به دشت‌ها و مراکز جمعیتی این تصور شکل گرفت که آب ذخیره‌ای تمام نشدنی است. از همین رو همزمان با رشد شهرنشینی و افزایش رفاه اجتماعی، مصرف آب شرب از سوی شهروندان افزایش یافت.
علاوه بر این ، با توسعه سطح زیرکشت مصرف آب در بخش کشاورزی به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. از حدود دو سه دهه قبل و با بروز تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های گسترده ناشی از آن کم کم زنگ خطر بی‌آبی به صدا در آمد. افت فاحش سطح آب‌های زیر زمینی که از منابع ارزشمند و بین نسلی به شمار می‌رود امروز بسیاری از دشت‌های ایران را در معرض فرونشست و یا همان زلزله خاموش قرار داده است.
پیامدهای غیرقابل جبران افت آب‌های زیرزمینی و تخریب آبخوان‌ها هرچند پدیده‌ای منحصر به ایران نیست و در کشورهای توسعه یافته هم بعضا این وضعیت دیده می‌شود اما عدم چاره‌اندیشی در این خصوص پیامدهایی مانند تخریب اراضی کشاورزی، به خطر افتادن امنیت غذایی و پیامد آن تغییرات بزرگ جمعیتی را به دنبال دارد. برای جلوگیری از چنین رخداد هولناکی برنامه‌ها و اقدامات متنوعی در سال‌های اخیر در دستور کار متولیان امر قرار گرفته و سازگاری با کم‌آبی از جمله این اقدامات است.
آخرین وضعیت منابع آبی در استان اردبیل
در هفته‌های اخیر بارش رحمت الهی کشاورزان استان اردبیل را خوشحال کرده است. هرچند از ابتدای سال آبی جاری و به ویژه تا آخر فصل زمستان وضعیت بارش‌های استان شرایط مطلوبی نداشت با این حال بارش‌های هفته‌های اخیر شرایط را بهبود بخشیده است به طوری که می‌توان گفت از خشکسالی کشاورزی عبور کرده‌ایم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل هم در این زمینه گفت: از ابتدای سال آبی جاری به طور میانگین ۲۶۷ میلی متر در سطح استان بارندگی اتفاق افتاده که نسبت به دراز مدت بیش از ۲۲ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
به گفته علی حیدری اناری ، در حال حاضر از حجم ۵۷۵ مترمکعبی مخازن کل سدهای استان، حدود ۲۳۳ میلیون مترمکعب آب در پشت سدها ذخیره شده و طبق آمار، ورودی سدهای استان نیز در سال آبی جاری ۲۴ درصد بهبود داشته است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل همچنین ادامه داد: ذخایر سدهای ارس و خدا آفرین به عنوان دو سد تاثیرگذار در کشاورزی شمال استان هم نسبت به سال قبل افزایش داشته است و با توجه به خشکسالی‌های چند سال اخیر همچنان انتظار می‌رود شهروندان از مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی و آشامیدنی خودداری کنند.
سازگاری با کم‌آبی در استان اردبیل/ صرفه‌جویی ۱۰۰ میلیون متر مکعب
با وجود بارش‌های نسبتا مطلوب در هفته‌های اخیر شرایط منابع آبی استان همچنان پایدار نیست و لزوم پیگیری برنامه سازگاری با کم‌آبی در استان همچنان ضروری است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل در خصوص اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی در استان اردبیل گفت: طبق برنامه‌ریزی به عمل آمده اجرای این برنامه در ۲ فاز قابل اجرا است. در فاز اول باید ۱۸۳ میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی شود، که تاکنون حدود ۵۵ درصد آن محقق شده است.
حیدری یادآورشد: طی سال‌های اخیر در چارچوب اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی ۱۰۰ میلیون مترمکعب در مصارف آب‌های زیرزمینی و سطحی استان صرفه‌جویی شده است.
وی با تشریح ابعاد مختلف برنامه سازگاری با کم‌آبی گفت: در چهارچوب برنامه سازگاری با کم‌آبی در استان، ۶ راهبرد و ۳۵ برنامه برای دستگاه‌های مختلف اجرایی تعریف شده که شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با عملیاتی کردن ۷۳ درصد برنامه‌ها جزو دستگاه‌های اجرایی پیشرو محسوب می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل خاطرنشان کرد: اگر برنامه‌های سند سازگاری با کم‌آبی به طور کامل اجرایی شود تعادل‌بخشی آبخوان دشت اردبیل تا پایان طرح محقق و در دراز مدت هم بخشی از منابع آب‌های زیرزمینی استان احیا خواهد شد.
وی یادآورشد: بر اساس سند سازگاری با کم‌آبی با عنوان “نقشه راه مدیریت آب استان” وظایف و تکالیف دستگاه‌های متولی آب مشخص شده و هوشمندسازی، اصلاح شبکه‌های انتقال آب و توزیع آب هم تدوین شده است.
به گفته حیدری، کاهش مصرف آب در فضای سبز، تغییر الگوی کشت فضای سبز، شناسایی و مقابله با چاه‌های غیرمجاز، کاهش سرانه مصرف، کاهش و مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی و جلوگیری از هدر رفت آب از جمله برنامه‌های تدوین شده در این سند است.
وی ادامه داد: تحقق کامل اهداف برنامه‌ها نیازمند تخصیص اعتبارات لازم در زمینه مرمت و بهسازی شبکه مغان است.
زنگ هشدار نماینده پارس‌آباد؛ آب در شمال استان هدر می‌رود
هرچند اجرای برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی شامل طیف متنوعی از اقدامات اعم از اقدامات فرهنگی تا پروژه‌های زیرساختی است ، در عین حال یکی از اقدامات ضروری در استان اردبیل جلوگیری از هدررفت بیش از ۱۱۰ میلیون متر مکعب آب در شمال استان است ، موضوعی که ابراهیم فهیمی نماینده مردم پارس‌آباد، اصلاندوز و بیله‌سوار در جریان سفر وزیر جهاد کشاورزی به استان مطرح کرد.
وی با بیان ینکه این میزان هدررفت برابر با ظرفیت یک سد بزرگ است، اظهار کرد: این میزان هدر رفت آب به علت عدم نوسازی و شبکه آبیاری و زهدار شدن اراضی از دسترس کشاورزان خارج می‌شود.
رئیس مجمع نمایندگان با اشاره به نیاز بخش کشاورزی به هر متر مکعب آب خواستار مشارکت وزارت جهاد کشاورزی و نیرو برای جلوگیری از این میزان هدررفت آب در منطقه مغان شد و افزود: دولت باید اقدام جدی برای نوسازی شبکه آبیاری در این منطقه انجام دهد.
موفقیت اقدامات سازه‌ای و غیر سازه‌ای در گرو همراهی افکار عمومی است
هر چند در دهه‌های اخیر برنامه‌های حوزه آب عمدتا بر پروژه‌های سازه‌ای متمرکز بوده است اما در سال‌های اخیر شاهد تقویت رویکردهای غیرسازه‌ای و فرهنگ سازی به ویژه در میان نسل‌های جوان بوده‌ایم و اجرای طرح‌ها و برنامه‌هایی مانند طرح داناب که با مشارکت وزارت آموزش و پرورش اجرا می‌شود را می‌توان از جمله این برنامه‌ها ذکر کرد.
با این حال به نظر می‌رسد موفقیت و تحقق اهداف برنامه سازگاری با کم‌آبی چه در بخش سازه‌ای و چه غیر سازه‌ای مستلزم جلب همراهی و حمایت افکار عمومی است و این امر در گرو تبیین درست شرایط آبی کشور در سطح گسترده است.
