زنگ خطر انقراض؛ گیاهان دارویی ایلام در تنگنای برداشت بی‌رویه

به گزارش هیچ یک _  با هر نفس بهاری که در دشت‌ها و کوهستان‌های ایلام می‌وزد، طبیعتی رنگارنگ از گیاهان دارویی و خوراکی سر بر می‌آورند؛ والک‌های خوش‌عطر، کنگرهای تیغ‌دار، پنیرک‌های لطیف و گل گاوزبان‌های آبی‌رنگ، همگی دعوت‌نامه‌ای هستند به سفره‌های بهاری و درمان‌های طبیعی؛ اما در این میان، سایه‌ای شوم نیز حضور دارد؛ سایه برداشت بی‌رویه که با هر گام خود، ریشه امید به بقای این گیاهان ارزشمند را نشانه می‌رود.

استان ایلام، این نگین سبز غرب ایران، با داشتن بیش از یک‌هزار گونه گیاه وحشی و خودرو، یکی از غنی‌ترین رویشگاه‌های گیاهی کشور محسوب می‌شود اما این ثروت طبیعی، در سال‌های اخیر با تهدیدی جدی مواجه شده است؛ تهدیدی که ناشی از برداشت بی‌رویه و غیرمسئولانه گیاهان دارویی و خوراکی است.

این استان، با ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی منحصر به فرد، رویشگاه انواع گیاهان وحشی و خودرو همچون والک (تره یا ترگ)، کنگر، پنیرک (تولیه)، گل گاوزبان، ختمی، شکرتیغال، بابونه، بومادران، قارچ، تش‌نداری، پیاز کوهی (پیچک)، آواندول (ون‌گی)، قارچ تارافل (دملان)، آویشن (ازبووه) و پونه کوهی (پی‌نگ) است که دارای خواص خوراکی و دارویی است.

با این حال، برداشت بی‌رویه و حتی غارت گونه‌های این گیاهان زنگ خطر انقراض آن‌ها را به صدا درآورده است، این تهدید منحصر به ایلام نیست و در سایر رویشگاه‌های طبیعی کشور نیز قابل مشاهده است.

طبق آمارهای موجود، در استان ایلام بیش از یک‌هزار گونه گیاه وحشی و پرورشی و ۳۳۶ گونه از گیاهان دارویی و خوراکی به طور طبیعی رشد می‌کنند.

لزوم حفاظت، احیا و توسعه گیاهان طبیعی

رئیس اداره امور مراتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: کاهش بارندگی و بروز پدیده خشک‌سالی تاثیر منفی بر عرصه‌های طبیعی استان گذاشته و موجب تنش اکولوژیکی و کاهش تراکم گیاهان مصرفی شده است.

«بابک علی‌میرزایی» افزود که کاهش تراکم این گیاهان مصرفی به سبب شرایط نامساعد بارش‌ها و همچنین برداشت بی‌رویه و غیر اصولی آن‌ها صورت گرفته که برخی گونه‌ها، به ویژه پیاز کوهی، والک و آواندول را در معرض خطر انقراض قرار داده است.

وی با اشاره به سیاست‌های حفظ و احیای محصولات جنگلی و مرتعی گفت: طبق قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل و مرتع، بهره‌برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع باید با نظارت کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری و با رعایت اصول قانونی صورت گیرد.

رئیس اداره امور مراتع اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام همچنین افزود: افرادی که طرح مرتع‌داری دارند و بهره‌برداران مجاز می‌توانند با مجوز منابع طبیعی نسبت به کاشت گیاهان دارویی و خوراکی در عرصه‌های مرتعی اقدام کنند.

اقدامات ضروری برای مقابله با برداشت بی‌رویه

علی‌میرزایی تأکید کرد که برداشت گیاهان خوراکی و دارویی باید به روش اصولی انجام گیرد و گیاهان باید از سطح و ساقه چیده شوند تا برای سال‌های آتی نیز قابلیت رشد داشته باشند.

وی ادامه داد بهره‌برداران باید تنها به اندازه مصرف خانوار خود برداشت و از جمع‌آوری گیاهان به مقادیر زیاد خودداری کنند.

حفاظت از گیاهان دارویی و خوراکی ایلام، نه تنها به عنوان بخشی از سرمایه‌های طبیعی استان بلکه به عنوان میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده، امری ضروری و حیاتی به شمار می‌رود.

آگاه‌سازی مردم، پایش جدی برداشت‌ها و مسئولیت‌پذیری بهره‌برداران و در نهایت برخورد قضایی با متخلفان می‌تواند به عنوان عوامل موثر نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ و پایداری این گنجینه‌های طبیعی و ملی ایفا کند.

بدون همراهی مردم و رعایت اصول کارشناسی، چشم‌اندازی روشن برای تداوم نسل و رویش این گیاهان ارزشمند متصور نیست و بیم آن می‌رود که طبیعت ایلام، زیبایی و غنای دیرینه خود را از دست دهد.

کبیرکوه، دینارکوه، مانشت، قلارنگ، بانکول، شلم و گچان از جمله رویشگاه‌های گیاهان دارویی و خوراکی در استان ایلام هستند.

از مجموع دو میلیون هکتار گستره استان، یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار را عرصه‌های طبیعی تشکیل می‌دهد.